Giovanni Antonio Sacco

Giovanni Antonio Sacco, także Anton (ur. ok. 1731, Wenecja?, Republika Wenecka – zm. 20.12.1796, Breslau, Prusy). Tancerz, baletmistrz, choreograf i pedagog włoski. Główny baletmistrz teatru warszawskiego w latach 1774-76 oraz w sezonie 1779/80. Pierwsza żona: włoska tancerka Anna Conti zw. de Sales (wcześniej żona tancerza i baletmistrza Francesco Nadiego, a później tancerza i baletmistrza Antonio Terradesa); druga żona: znana aktorka austriacka Johanna Sacco z domu Richard (1754-1802).

 

Należał do starej rodziny włoskich komediantów. Był synem Antonia Sacco (Sacchi, Sachi), początkowo tancerza, a potem wybitnego aktora komedii dell'arte, który najpierw z trupą rodzinną swojego ojca Gaetana, zaś po jego śmierci (1734) z własnym zespołem występował w różnych krajach Europy. Giovanni Antonio jako chłopiec wędrował z całą rodziną i już w 1740 roku notowany był w Wenecji jako członek zespołu ojca, obok matki Antonii i trzech ciotek. Jego ojciec zdobywał coraz większe uznanie na scenach włoskich, a on praktykował u jego boku zdobywając doświadczenia teatralne. Kiedy jednak w połowie 1753 roku ojciec podjął na jakiś czas pracę w Lizbonie, syn rozpoczął własną drogę artystyczną i chociaż dysponował dobrym głosem tenorowym poświęcił się baletowi. Pozostał jednak na swój sposób wierny rodzinnej tradycji, bo jako tancerz i choreograf chętnie uprawiał potem genre komiczny.

 

W karnawale 1753/54 był już solistą zespołu baletmistrza Luigi Biscioniego w rzymskim Teatro di Torre Argentina. W połowie 1755 roku występował pod kierunkiem Francesco Turchiego w Padwie, a w karnawale 1755/56 w baletach Vincenta Sauniera w Turynie. W latach 1757-61 pracował we włoskim zespole operowym antreprenera Giovanniego Battisty Locatellego na dworze cesarzowej Elżbiety w Petersburgu, wraz z siostrami Andreiną i Liberą oraz ze świeżo poślubioną tancerką Anną Conti-Nadi. Był tam pierwszym tancerzem i baletmistrzem. Od 1759 roku działał też w nowo założonym przez Locatellego prywatnym teatrze publicznym w Moskwie. W Rosji zadebiutował jako choreograf wystawiając balety: Porwanie Prozerpiny, Amor i Psyche, Święto Kleopatry, Dama z seraju, Amor i Psyche, Zwycięskie Amazonki, Powrót marynarzy, Jarmark w Londynie i inne. Jego żona tańczyła główne role, a w 1758 roku została kochanką następcy tronu, wielkiego księcia Piotra Fiodorowicza i występowała w jego teatrze dworskim w Oranienbaumie. Pod koniec 1761 roku oboje opuścili Rosję i powrócili do Italii.

 

Od września 1763 roku byli razem w Kopenhadze, gdzie Sacco został baletmistrzem królewskiego teatru. Pełnił tę funkcję w ostatnich latach panowania króla Fryderyka V, a potem za jego młodocianego następcy Chrystiana VII, któremu wcześniej udzielał lekcji tańca na dworze. Wystawił w Teatrze Królewskim 30 baletów cieszących się uznaniem i popularnością. Szkolił również pierwszych duńskich tancerzy. Tworzył rozrywkowe divertissement i – jako pierwszy w Danii – balety dramatyczne, pozostające pod reformatorskim wpływem ballets d'action Jeana-Georges'a Noverre'a i Gasparo Angioliniego. W tym okresie rozstał się z żoną, która już jesienią 1765 roku ponownie występowała w Wenecji, gdzie ponownie wyszła za mąż za tancerza i choreografa Antonio Terradesa. Kopenhaskie przedstawienia Sacco były bardzo kosztowne, więc popadł w konflikt z dyrekcją teatru i wiosną 1767 roku zrezygnował z pracy w teatrze publicznym. Przez następne lata był cenionym baletmistrzem teatru dworskiego króla Chrystiana VII, dzięki czemu na wyjezdne z Danii zabezpieczono go wysoką rentą w wysokości 4200 talarów. Wyposażony w tak hojną odprawę, będąc przejazdem w Hamburgu poznał i poślubił w 1771 roku młodą austriacką tancerkę i aktorkę Johannę Richard (Rischar), która rozpoczynała tam pracę w trupie teatralnej Konrada Ernsta Ackermanna, a w kilka lat później zdobyła europejską sławę jako Johanna Sacco. W lipcu wyjechali oboje z Hamburga, a w karnawale 1771/72 roku przebywali w Wenecji, gdzie on tańczył na scenie Teatro San Benedetto w baletach Giuseppe Salomoniego i w czterech własnych: Pane e Siringa, La sposa gronlandese, Inca il tiranno, La pietà inaspettata. W 1772 roku urodził się im syn Johann Gottlieb. W sezonie 1772/73 pracował dla hamburskiego zespołu teatralnego Abla Seylera, z którym pokazywał m.in. balety: Die Waffen des Achilles, Der weibliche Deserteur i Der Bettler. W lipcu 1773 roku małżonkowie powrócili jednak do zespołu Ackermanna, gdzie Sacco jako baletmistrz uczył tańca aktorów i wystawiał z nimi niewielkie balety, jak: Der verliebte Genius, Die traurigen Wirkungen der Eisersucht i Die Fischweiber. Wiadomo, że był chorobliwie zazdrosny o żonę, co stało się udręką jego dalszego życia i nadużywanym tematem jego baletów.

 

Wiosną 1774 roku warszawski zespół teatralny rozpoczął nowy sezon pod dyrekcją austriackiego antreprenera i aktora Johanna Josepha Felixa von Kurza ze świeżo skompletowanym zespołem baletowym pod kierownictwem włoskiego tancerza Giuseppe Anellego. Jednak w sierpniu teatr zmienił właścicieli i nowy dyrektor Franciszek Ryx postanowił wzmocnić zespół. We wrześniu doangażowano więc m.in. utalentowaną Johannę Sacco jako amantkę niemieckiego zespołu aktorskiego Kurza oraz jej męża jako głównego baletmistrza za 528 dukatów rocznie. Do marca 1775 roku pracowało więc w Warszawie dwóch baletmistrzów, po czym urażony obecnością konkurenta Anelli wyjechał, a Sacco pozostał przez dwa sezony. Zrealizował w tamtym okresie na scenie w pałacu Radziwiłłów balety: Die Desertörin (Uciekinierka), Das chinesische Ballet (Balet chiński), Don Alvar, oder Die traurigen Folgen der Eifersucht (Don Alwar, czyli Żałosne skutki zazdrości), Pigmalion, Tyrsis i Chloris (Tyrsys i Chlodyra), Silvain, oder Waldman (Sylvain, czyli Leśny człowiek), Constantia (Konstancja), Der Gärtner (Ogrodnik), Der verliebte Schutzgeist (Zakochany geniusz), Die Stärke der Liebe einer Wilden, oder Die Undankbarkeit (Siła miłości zwierza, czyli Niewdzięczność), Pan und Syrinx (Pan i Syrinx), Der betrogene Geitzige (Skąpiec oszukany), Glaucus und Scylla (Glaukos i Scylla), Cephal und Procris (Kefalos i Prokris) oraz Der eifersüchtige Böheme (Zazdrosny Czech).

 

W kwietniu 1776 roku udał się z żoną do Wiednia, gdzie został baletmistrzem, a ona na długie lata gwiazdą zespołu aktorskiego Burgtheater. Wystawił tam m.in. swoje weneckie balety: Die grönländische Vermählung, oder Die zur rechten Zeit entdeckte Verrätherey (z własną muzyką) i Pan und Syrinx, a także powtórzył z powodzeniem dwa warszawskie: Sylvain i Der weibliche Deserteur, jednak pod koniec roku zrezygnował z pracy wobec trudności finansowych teatru. Miarą pozycji artystycznej państwa Sacco w Wiedniu stały się teraz ich roczne dochody: jej gaża 1600 florenów i jego zasiłek bezrobotnego 365 florenów. Latem 1777 roku gościł ponownie w Warszawie i we wrześniu otrzymał od Stanisława Augusta tabakierę wartości 150 dukatów; takich prezentów król nie dawał artystom bez powodu, więc należy przypuszczać, że była to nagroda za wystawienie jakiegoś baletu, choć nie mamy śladów jego pracy w tym okresie. Na dłużej powrócił do Warszawy dopiero przed otwarciem nowego gmachu teatralnego na placu Krasińskich we wrześniu 1779 roku i pozostał jako baletmistrz do kwietnia 1780 roku. Wystawił wtedy m.in. balety: Die grönländische Braut, oder Die entdeckte Entführung (Grenlandzkie wesele, czyli Ujawnione uprowadzenie), Der holändische Apotheker (Holenderski aptekarz) i Die unverhoffte Hilfe (Nieoczekiwana pomoc).

 

Świetna wiedeńska kariera aktorska jego żony Johanny Sacco, której wielbicielem i hojnym sponsorem był sam cesarz Józefa II, nie zapewniła jednak bezpiecznej starości jej byłemu już mężowi. W 1782 roku znów był notowany jako baletmistrz teatralny w Hamburgu. Jesienią 1785 roku raz jeszcze szukał zajęcia w Kopenhadze, gdzie wciąż królował jego wychowanek Chrystian VII, ale baletem zarządzał tam już od 10 lat wybitny włoski baletmistrz Vincenzo Galeotti. Wystawił tam wprawdzie trzy nowe balety, ale Galeotti nie życzył sobie konkurenta, więc zawiedziony Sacco wyjechał z Danii wiosną 1787 roku. Nie mógł liczyć na żonę mimo, że występowała z powodzeniem w Wiedniu aż do 1793 roku, a potem wychowywała córkę i do śmierci w 1802 roku otrzymywała sowitą emeryturę. W efekcie więc Sacco osiadł w 1787 roku w pruskim Wrocławiu, gdzie współpracował jako baletmistrz z zespołem teatralnym aktorki Marii Barbary Wäser, który objeżdżał z występami miasta Śląska, Pomorza Zachodniego i Meklenburgii. Zmarł 20 grudnia 1796 roku w Breslau i tam został pochowany.

 

                                                                                     Paweł Chynowski