Leon Wójcikowski

Czołowy solista charakterystyczny Ballets Russes, solista Opery Poznańskiej (1950–52), choreograf i pedagog. Był synem Marcina W. i tancerki, Janiny z Łączyńskich, bratem tancerza, Kazimierza W., i mężem Heleny Antonowej, Marii Krzyszkowskiej i Anity Mandowskiej, ojcem tancerki Soni Wójcikowskiej.

W latach 1907–15 uczył się w warszawskiej szkoły baletowej m.in. pod kierunkiem Aleksandra Gillerta i Jana Walczaka. Debiutował na warszawskiej scenie, mając jedenaście lat w roli Murzynka w szkolnym spektaklu Zabawy dziecięce (chor. R. Grassi / A. Berger, muz. różnych kompozytorów, 1910). Ponadto zatańczył w Postoju kawalerii (chor. M. Petipa / L. Iwanow, muz. I. Armsheimer, 1911), w pas de trois w Weselu w Ojcowie (chor. trad. / J. Walczak, muz. różnych polskich kompozytorów, 1912), Szeherezadzie (chor. M. Fokin / P. Zajlich, muz. N. Rimski-Korsakow, 1913).

W 1914 roku został przyjęty do zespołu baletowego Teatru Wielkiego w Warszawie. Wystąpił m.in. w Tańcu angielskich marynarzy w balecie Potężny sojusz (chor. J. Apoznański, muz. różnych kompozytorów, 1914) i Arlekinada (chor. K. Łobojko, muz. R. Drigo, 1915). W tym samym roku sekretarz Sergieja Diagilewa, Stanisław Dróbecki, przyjechał do Warszawy, by zaangażować warszawskich tancerzy do Ballets Russes. Wójcikowski został przyjęty do zespołu Diagilewa, zmieniając nazwisko na Woizikovsky, które i tak niejednokrotnie ulegało zniekształceniu. W Ballets Russes tańczył początkowo w Zorzy polarnej (chor. L. Miasin, muz. z opery Śnieżynka N. Rimskiego-Korsakowa), Karnawał (chor. M. Fokin, muz. R. Schumann), Tańcach połowieckich (chor. M. Fokin, muz. A. Borodin), Szeherezadzie (chor. M. Fokin, muz. N. Rimski-Korsakow), Tamarze (chor. M. Fokin, muz. M. Bałakiriew), Pietruszce (chor. M. Fokin, muz. I. Strawiński), Dafnis i Chloe (chor. M. Fokin, muz. M. Ravel), Kleopatrze (chor. M. Fokin, muz. A. Arenski), Ognistym ptaku (chor. M. Fokin, muz. I. Strawiński), Narcyzie (chor. M. Fokin, muz. N. Czerepnin). Będąc na występach w Hiszpanii uczył się tańców hiszpańskich u Fernandeza Felixa, który pomógł Leonidowi Miasinowi w realizacji baletu Trójkątny kapelusz. Następnie zaczął awansować, tańcząc m.in. w Las Meninas (chor. L. Miasin ,muz. G. Fauré, 1916), jako Niccolo w Rozbawionych paniach (chor. L. Miasin, muz. D. Scarlatti w aranż. V. Tommasiniego, 1917), Sprzedawca w Bajkach rosyjskich (chor. L. Miasin, muz. A. Liadow, 1917), Menedżer francuski i Kuglarz chiński w Paradzie (chor. L. Miasin, muz. E. Satie, 1917), w taranteli w duecie z Lidią Sokołową w Czarodziejskim sklepiku (chor. L. Miasin, muz. G. Rossini w aranż. O. Respighiego, 1919), Burmistrz (1919) i Młynarz (1921) w Trójkątnym kapeluszu (chor. L. Miasin, muz. M. de Falla), Magik Furbo w Pulcinelli (chor. L. Miasin, muz. I. Strawiński na motywach G. B. Pergolesi, 1920).

Po odejściu Miasina z zespołu w 1921 roku awansował na stanowisko solisty i przejął jego role, m.in.: tytułowego Pietruszkę (chor. M. Fokin, muz. I. Strawiński), Złotego niewolnika w Szeherezadzie, Carewicza w Ognistym ptaku, Niewolnika Amuna w Kleopatrze, Fauna w Popołudniu fauna (chor. W. Niżyński, muz. C. Debussy), Księcia w Tamarze, Wodza Połowców w Tańcach połowieckich oraz główne role w Czarodziejskim sklepiku i Pulcinelli. Następnie wykonał partie: Pazia Wróżki Kwitnącej Wiśni, Księcia indyjskiego i jednego z Trzech Iwanów w Śpiącej królewnie (chor. trad. / N. Sergiejew, B. Niżyńska, muz. P. Czajkowski, 1921), Ojciec Pana Młodego w Weselu (chor. B. Niżyńska, muz. I. Strawiński, 1923), jednego z Trzech młodzieńców w Les Biches (chor. B. Niżyńska, muz. F. Poulenc, 1924), Gracza w karty w Natrętach (chor. B. Niżyńska, muz. G. Auric, 1924), Gracza w golfa w Błękitnym pociągu (chor. B. Niżyńska, muz. D. Milhaud, 1924), jednego z Trzech marynarzy w Les Matelots (chor. L. Miasin, muz. G. Auric, 1925), Starego wieśniaka w Barabeau (chor. G. Balanchine, muz. V. Rieti, 1925), Producenta w La Pastorale (chor. G. Balanchine, muz. G. Auric, 1925), jednego z Arlekinów w Triumfie Neptuna (chor. G. Balanchine, muz. L. Berners, 1926). Wziął udział w zespołowym tańcu w Stalowym kroku (chor. L. Miasin, muz. S. Prokofiew, 1927) i Odzie (chor. L. Miasin, muz. N. Nabokow, 1928). Zatańczył hiszpańskie pas de trois w Balu (chor. G. Balanchine, muz. V. Rieti, 1929), Przyjaciela Syna marnotrawnego (chor. G. Balanchine, muz. S. Prokofiew, 1929) i wykonał tytułową rolę w Lisie (Le Renard, chor. S. Lifar, muz. I. Strawiński, 1929).

Po śmierci Diagilewa i rozpadzie Ballets Russes przyjął propozycję pracy w zespole Anny Pawłowej. Partnerował jej m.in. w Amarilli (chor. I. Chlustin, muz. A. Głazunow) oraz wystąpił w rolach: Murzyna w Wieszczce lalek (muz. J. Bayer), Markiza w Zaczarowanym flecie (muz. R. Drigo), solisty w Tańcu hiszpańskim (muz. A. Głazunow), a także w Zaproszeniu do tańca (muz. C. M. von Weber) i w Polskim weselu (Wesele w Ojcowie, muz. K. Kurpiński, chor. M. Pianowski). Po śmierci Pawłowej, w 1931 roku, przyjął propozycję Marie Rambert, by zrealizować i wystąpić w Londynie w Popołudniu fauna. Następnie zrealizował Pietruszkę i zatańczył tytułową rolę w Lyceum Theatre w Londynie. Zatańczył także m.in. rolę Wodzireja w Kotylionie (chor. G. Balanchine, muz. E. Chabrier, 1931) i wystąpił w balecie Konkurencja (chor. G. Balanchine, muz. G. Auric, 1932) i Zabawach dziecięcych (chor. L. Miasin, muz. G. Bizet, 1932) w Teatrze Monte Carlo.

W zespole Ballets Russes de Monte Carlo wykonał m.in. partię Losu w Les Présages (chor. L. Miasin, muz. P. Czajkowski, 1933), Żeglarza w Plaży (chor. L. Miasin, muz. J. Françaix, 1933) i Rigadon w Scuola di ballo (chor. L. Miasin, muz. L. Boccherini, 1933).

W 1935 roku założył własny zespół pn. Les Ballets de Léon Woizikovsky, w skład którego weszli m.in.: Nina i Igor Youskevitch, Edvard Borovansky, André Eglevsky i Tadeusz Sławiński (asystentem Wójcikowskiego został Marian Winter). Repertuar opierał się na znanych już baletach, ale ważną premierą okazała się Czarodziejska miłość (muz. M. de Falla, 1936). Problemy finansowe i repertuarowe (zapożyczenia z baletów Fokina i Miasina wywołały protest obu choreografów) sprawiły, że zespół był bliski rozwiązania. W 1936 otrzymał propozycję przejścia wraz zespołem do Ballets Russes de Colonel de Basil, gdzie został pierwszym solistą i wyjechał na tournée do Australii.

W 1937 roku zakończył współpracę z zespołem de Basila i otrzymał propozycję objęcia stanowiska choreografa w Polskim Balecie Reprezentacyjnym, z którym podjął współpracę w sezonie 1938/39. Do repertuaru włączył Czarodziejską miłość i swój nowy balet Eine kleine Nachtmusic (muz. W. A. Mozart). W nowym sezonie 1939/40 miał objąć stanowisko kierownika baletu Teatru Wielkiego w Warszawie, jednak wybuch drugiej wojny światowej przekreślił te plany. W czasie okupacji niemieckiej uzyskał zgodę władz niemieckich na otwarcie Miejskiej Szkoły Baletowej. Poza tym był pedagogiem w prywatnych szkołach Zygmunta Dąbrowskiego i Zofii Pflanc-Dróbeckiej. Sporadycznie występował w warszawskich teatrach jawnych, m.in. Momus i w Teatrze Powszechnym w Krakowie. Po powstaniu warszawskim został wywieziony przez Niemców do Gablonz, gdzie mieścił się Stalowy Koncern Lotniczy. Udało mu się opuścić obóz pracy i po wyzwoleniu Warszawy w styczniu 1945 roku wrócił do stolicy.

Utworzył zespół baletowy, który występował w Teatrze Wróbelek Warszawski. Od czerwca 1945 roku występował m.in. w Krakowie w Teatrze Kameralnym, gdzie wkrótce otworzył własną szkołę. Poza tym udzielał lekcji w szkole Janiny Jarzynówny-Sobczak. W 1946 występował w Teatrze Muzycznym w Łodzi w duecie ze swoją uczennicą, Marią Krzyszkowską. Do grona jego uczniów należeli także Witold Gruca i Stanisław Szymański. W czerwcu 1946 roku, na zaproszenie Piotra Zajlicha, przyjechał z M. Krzyszkowską do Warszawy, gdzie na Scenie Muzyczno-Operowej wystąpił w Divertissement, tańcząc m.in. duet z M. Krzyszkowską Na perskim rynku (muz. A. Kètelbey) i słynną faruccę z Trójkątnego kapelusza (muz. M. de Falla). Następnie występował w Łodzi, Krakowie i Zakopanem, po czym od lipca 1947 roku jego zespół został zaangażowany do Teatru Muzycznego w Łodzi.

Od sezonu 1947/48 był choreografem i tancerzem w Teatrze Nowym w Warszawie, gdzie opracował m.in. wstawki baletowe do Wesela Figara P. Beaumarchais'go (muz. W. A. Mozart,1947), Słomkowego kapelusza E. Labiche’a (1948) i Jadzi wdowy J. Tuwima (1948).

W sezonie 1948/49 został zaangażowany na stanowisko choreografa w Filharmonii Stołecznej (przy ul. Nowogrodzkiej 49), gdzie opracował m.in. wstawki baletowe do oper Wesele Figara, Straszny dwór i Eugeniusz Oniegin (wszystkie w 1949 roku). Równolegle był nadal choreografem w Teatrze Nowym, układając tańce do sztuk teatralnych: Dom otwarty M. Bałuckiego (1948), Oszust oszukany B. Jonsona (1949), Zielony gil T. de Moliny (1950), Niespokojne szczęście J. Milutina (1953) oraz operetki Zemsta nietoperza J. Straussa (1949).

W sezonie 1950/51 przeniósł się do Opery Poznańskiej, w której piastował stanowisko solisty i choreografa. Dla poznańskiej sceny przygotował choreografie do baletów: Dyl Sowizdrzał (występował w roli tytułowej, muz. R. Strauss, 1950), Suita hiszpańska (w roli Partyzanta, muz. E. Granados, 1950), Pory roku (muz. P. Czajkowski, 1950), Swantewit (muz. P. Perkowski, 1951), Noc na Łysej Górze (muz. M. Musorgski, 1952), Uczeń czarnoksiężnika (muz. P. Dukas, 1952), Coppelia (w roli Coppeliusa, muz. L. Delibes, 1952) i opracował ruch sceniczny do oper: Niziny (muz. E. d’Albert, 1950), Śnieżka (muz. N. Rimski-Korsakow, 1951), Carmen (wzn. z nowymi tańcami, muz. G. Bizet, 1951), Goplana (wzn., muz. W. Żeleński, 1951), Faust (wzn., muz. Ch. Gounod, 1951), Bunt żaków (muz. T. Szeligowski, 1952) i Straszny dwór (muz. S. Moniuszko, 1952).

Za namową Arnolda Szyfmana przeniósł się do Warszawy, gdzie w latach 1952–60 był kierownikiem artystycznym i pedagogiem tańca klasycznego, ludowego i charakterystycznego w warszawskiej szkole baletowej (do grona jego uczniów należeli m.in. Elżbieta Jaroń, Bożena Kociołkowska, Wojciech Wiesiołłowski i Witold Zapała).

W latach 1955–59 był wykładowcą na kierunku baletmistrzowskim i choreograficznym na Wydziale Choreograficznym utworzonym w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej w Warszawie (wśród absolwentów m.in.: W. Borkowski, F. Lebik, Z. Strzałkowski, B. Kasprowicz, I. Gorzkowska-Lebik i M. Surowiak-Wolczyńska). W 1957 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego.

W sezonie 1952/53 został choreografem Opery Warszawskiej, gdzie przygotował kompozycje choreograficzne do następujących przedstawień: Halka (muz. S. Moniuszko, reż. L. Schiller, 1953), Coppelia (wystąpił w roli Coppeliusa, 1953), Suita hiszpańska (rola Partyzanta, 1953), Dyl Sowizdrzał (1953), opery Dama Pikowa (muz. P. Czajkowski, reż. W. Brégy, 1955). Z okazji 40.lecia pracy artystycznej przygotował premierę trzech baletów: Pietruszkę (chor. M. Fokin / L. Wójcikowski, muz. I. Strawiński, 1958), Szeherezadę (chor. M. Fokin / L. Wójcikowski, muz. N. Rimski-Korsakow, 1958) i Popołudnie fauna (chor. W. Niżyński / L. Wójcikowski, muz. C. Debussy, 1958). Następnie opracował jeszcze wstawkę taneczną do opery Borys Godunow (muz. M. Musorgski, reż. A. Bardini, 1960 i nowa realizacja na scenie Teatru Wielkiego, reż. J. Świderski, 1972) i kolejną realizację baletu Pietruszka (1973).

W 1960 roku wyjechał do Włoch, gdzie prowadził lekcje i próby dla tancerzy zespołu Leonida Miasina pn. Balletto Europeo di Nervi. Wystąpił w roli Callandrina w balecie La Commedia Umana (chor. L. Miasin, muz. francuskich i włoskich kompozytorów XVI w., 1960) i Głównego eunucha w Szeherezadzie (chor. M. Fokin, muz. N. Rimski-Korsakow, 1960). Następnie dla London Festival Ballet przygotował Sylfidy (chor. M. Fokin, muz. F. Chopin, 1960).

W latach 1961–63 był wykładowcą w Instytucie Tańca Scenicznego w Reńskiej Akademii Muzycznej w Kolonii i prowadził lekcje tańca klasycznego na Międzynarodowej Letniej Akademii Tańca. W styczniu 1963 wystąpił w roli Burmistrza w Trójkątnym kapeluszu na scenie Opery w Kolonii. Po przeniesieniu Instytutu z Kolonii do Hamburga przyjął propozycję pracy pedagogicznej w szkole baletowej przy Królewskiej Operze w Antwerpii. Współpracował także ze studiem baletowym w Bonn i Operą Rzymską. W 1972 roku powrócił do Warszawy, gdzie został zaangażowany jako pedagog i baletmistrz do Teatru Wielkiego w Warszawie. Z okazji 75-lecia urodzin w Teatrze Wielkim odbyło się uroczyste przedstawienie Pietruszki.

W 1973 roku powstał o nim film dokumentalny (reż. F. Fuchs). Opracował choreografię do filmów: Warszawska premiera (reż. J. Rybkowski, 1950), Uczta Baltazara (reż. J. Zarzycki, muz. T. Sygietyński, 1954) i Opowieść o żołnierzu (razem z Z. Kilińskim, reż. J. Kulma, muz. I. Strawiński, 1958).

Otrzymał nagrody i odznaczenia: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1952), Nagrodę Artystyczną II stopnia za działalność w dziedzinie baletu (1953), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1956) i Order Sztandaru Pracy II klasy (1959).

Został pochowany na warszawskim Cmentarzu Bródnowskim: kw. 63 B – rz. 3, m. 6.

Joanna Sibilska-Siudym