Helena Antonina Cholewicka

Helena Antonina Cholewicka (20 I 1848, Warszawa – 13 XII 1883, Nicea). Primabalerina Teatru Wielkiego. Oboje rodzice, Franciszek Józef Ch. i Maria z Wojciechowskich, oraz siostra Teodora byli tancerzami Teatru Wielkiego. Uczyła się w warszawskiej szkole baletowej. Występowała na scenie już jako dziecko, tańcząc m.in. partię Motylka w balecie Geniusz różowy, czyli Fernando i Leora (chor. M. Pion, muz. J. Damse). Została zaangażowana do zespołu baletowego 1 września 1862 roku. Szybko zwróciła uwagę dyrekcji swoimi zdolnościami tanecznymi i w 1867 roku została wysłana do Paryża, gdzie była uczennicą Marii Taglioni. Po opuszczeniu Teatru Wielkiego i wyjeździe primabaleriny Kamili Stefańskiej w 1868 roku przejęła jej repertuar.

Zatańczyła wiele czołowych ról, m.in.: tytułową Sylfidę (chor. M. Pion, muz. J. Schneitzhoeffer, 1864), tytułową Giselle (chor. trad. / R. Turczynowicz, muz. A. Adam, 1868), Zelinę w Rozbójniku morskim (chor. F. Taglioni, muz. A. Adam, 1867-69), Farfallę w Motylu (chor. H. Meunier wg M. Taglioni, muz. J. Offenbach, 1868), Medorę w Korsarzu (chor. R. Turczynowicz wg J. Maziliera, muz. A. Adam, F. Chopin, 1869), Lizę w Córce źle strzeżonej (chor. V. Calori, muz. różnych kompozytorów, 1870), Zośkę w Weselu w Ojcowie (chor. M. Pion, J. Mierzyńska, L. Thierry, muz. K. Kurpiński, J. Damse, 1870), Topaz we Flicku i Flocku (chor. V. Calori, muz. P. Hertel, L. Lewandowski, 1870), Helenę w Figlach szatana (chor. V. Calori, muz. S. Moniuszko, A. Münchheimer, 1870), główną rolę w Almei, uczennicy Amora (chor. V. Calori, muz. różnych kompozytorów, 1872), tytułową Meluzynę (chor. V. Calori, muz. A. Sonnenfeld, 1873), Asmodeę w Asmodei, diable rozkochanym (chor. R. Turczynowicz wg J. Maziliera, muz. F. Benoist, N. H. Reber, 1873), Jadwigę w Panu Twardowskim (chor. V. Calori, muz. A. Sonnenfeld, L. Lewandowski, 1874), Freję, posłankę Odyna w Bogini Walhalli (chor. P. Borri, muz. A. Baur, 1875), Fenellę w operze Niema z Portici (chor. M. Pion, muz. D. Auber, 1877), Adelinę w Modniarkach, czyli Karnawale paryskim (chor. P. Borri, muz. M. Strebinger, 1878) oraz rolę tytułową w Katarzynie, córce bandyty (chor. R. Turczynowicz wg J. Perrota, muz. C. Pugni, 1879).

Jako jedyna w historii baletu polskiego otrzymała 29 stycznia 1872 roku tytuł „prima ballerina assoluta”, o czym 9 lutego tamtego roku informował „Kurier Warszawski” (nr 31): „Panna Helena Cholewicka z decyzji JW. Namiestnika Królestwa otrzymała w tych dniach nominację na pierwszą tancerkę solową (prima ballerina assoluta) teatrów warszawskich”. W styczniu i lutym 1873 roku tańczyła gościnnie w Teatro San Carlo w Neapolu, gdzie za swoje występy została uhonorowana specjalnym medalem. W lipcu tego roku trzykrotnie wystąpiła też w Wiedniu jako Topaz w balecie Flick i Flock (chor. P. Taglioni, muz. P. L. Hertel).

Chorowała na gruźlicę, która przyśpieszyła zakończenie jej kariery. 16 czerwca 1882 na scenie Teatru Wielkiego odbył się benefis artystki, w którym brali udział przedstawiciele wszystkich zespołów Warszawskich Teatrów Rządowych, ale sama primabalerina już nie wystąpiła. Przedwczesne zakończenie kariery sprawiło, że miała potem trudności z otrzymaniem emerytury, którą przyznano jej dopiero w rok później po interwencji w Petersburgu. Wielokrotnie przebywała za granicą na leczeniu, stąd dość częste były przerwy między jej występami, a wówczas powierzano główne role Ludwice Adler lub Zygfrydzie Gilskiej. Ostatnie jej występy w roli Jadwigi w Panu Twardowskim (chor. V. Calori, muz. A. Sonnenfeld) i w divertissement z opery Elda (muz. A. Catalani) prasa odnotowała w listopadzie 1881 roku.

Była bardzo utalentowaną i pracowitą tancerką, lubianą przez publiczność i kolegów, o czym świadczą m.in. regularnie zamieszczane anonsy i opisy w „Kurierze Porannym”. Miała piękną, wyjątkową aparycję, która predestynowała ją do ról romantycznych bohaterek (Sylfida, Giselle) i za te role była szczególnie chwalona. Dysponowała także bardzo dobrą techniką, wdziękiem i lekkością w tańcu.

Joanna Sibilska-Siudym