Helena Zboińska-Ruszkowska

HELENA  ZBOIŃSKA-RUSZKOWSKA (23 IV 1877 Lwów – 4 XI 1948 Kraków), śpiewaczka – sopran. Należała do teatralnego rodu: była córką aktora i reżysera Marcelego Zboińskiego, żoną aktora Ryszarda Ruszkowskiego, matką aktora Wojciecha Ruszkowskiego – wszyscy trzej występowali również w przedstawieniach muzycznych. Głos kształciła we Lwowie u sławnego Walerego Wysockiego; umiejętności wokalne doskonaliła również u renomowanych pedagogów za granicą.

            W latach 1899 – 1902 śpiewała na koncertach,i w operze we Lwowie, gdzie objęła czołowe role. Latem 1902 roku dała serię gościnnych występów w Teatrze Wielkim w Warszawie, głównie w operach polskich, Żeleńskiego (Goplana) i Moniuszki (Halka) – odtwarzając role tytułowe, a także w Paderewskiego Manru (Ulana). W okresie 1903-1907 była solistką warszawskiej sceny i zasłynęła w repertuarze wagnerowskim,  m.in. jako doskonała Zyglinda (Walkiria) i Elżbieta (Tannhäuser). Później, do 1918 roku występowała  na scenach zagranicznych,  wiedeńskiej Hofoper i Opery Cesarskiej, La Scali, wielu miast włoskich, także Hiszpanii i Ameryki Południowej, pojawiała się we Lwowie i w Krakowie.

            W 1919 roku osiedliła się w Warszawie i została „primadonną dramatyczną”. Podczas dziesięcioletniej dyrekcji Emila Młynarskiego w Teatrze Wielkim stworzyła tu wspaniałe role. Jej ekspresyjnym, pełnym siły i szlachetnym w brzmieniu sopranem, jak też doskonałym pod względem techniki wokalnej śpiewem, zachwycali się wszyscy. Czasem jednak, gdy – pokaźnej będąc tuszy – wcielać się jej przychodziło w dziewczęce, bądź męskie (jak Leonora w beethovenowskim Fideliu) operowe postaci, budziła drwiny. Wykonywała partie tytułowe w Hrabinie Moniuszki (1919) i Aidzie Verdiego (1920). Dała szereg kreacji wagnerowskich, w Tristanie i Izoldzie (1921, Izolda), Tannhäuserze (Elżbieta, 1923), Walkirii i Zygfrydzie (Brunhilda, 1923, 1925). Była Marszałkową w polskiej premierze Kawalera srebrnej róży Straussa (1922). Brała udział w wystawieniach polskich oper współczesnych: Doli Wallek-Walewskiego (1920 – artystka koncertu w szpitalu), opery-krotochwili Rej w Babinie Adamusa (1922 – Pszonkowa, żona burgrabiego Babina), Zygmunta Augusta Joteyki (1925 – królowa Bona). 16 kwietnia 1925 roku obchodziła w Teatrze Wielkim jubileusz dwudziestopięciolecia pracy artystycznej jako Dona Anna w Don Juanie Mozarta. Sportretował ją Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy). W Warszawie śpiewała do 1928 roku. 

            Występowała gościnnie we Lwowie i w Katowicach. Zajmowała się pedagogiką; jej uczennicami były m.in. Ewa Bandrowska-Turska i  Wanda Wermińska. W 1928 roku zamieszkała w Krakowie i stała się cenionym pedagogiem śpiewu, najpierw w konserwatorium, później we własnej prywatnej szkole. Lata wojny przebyła w Krakowie, i pod koniec życia objęła stanowisko profesora Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej (PWSM).      

                        Za: Słownik Biograficzny teatru polskiego, t. I, Warszawa 1973