Leopold Frühmann

Leopold Frühmann, także Freimann, Frieman, Frimann, Frimon, Fruhman, Fryhmann (ur. 1748, Rosswald, Austria – zm. 11.01.1828, Wiedeń). Tancerz, baletmistrz, choreograf i pedagog austriacki. Pierwszy tancerz serio teatru warszawskiego w latach 1777-78 i 1779-81 oraz baletmistrz w 1777 roku. Żona: włoska tancerka Maria Anna Gentili (1755–1803).

 

Urodził się na austriackim Śląsku w dobrach znanego mecenasa sztuki, hrabiego Alberta Josepha von Hoditza. Miał on w swoim pałacu w Rosswaldzie teatr, dla którego kazał szkolić uzdolnionych młodych poddanych. W latach 1757-61 pracował tam m.in. wybitny aktor Johann Heinrich Friedrich Müller, zanim został jednym z czołowych aktorów teatru dworskiego w Wiedniu. Zapewne pod jego kierunkiem młody Leopold zdobywał pierwsze doświadczenia teatralne jako tancerz.

 

Z Rosswaldu pojechał do Wiednia, gdzie w 1767 roku został uczniem rozpoczynającego tam pracę wielkiego francuskiego baletmistrza Jeana-Georges'a Noverre'a, a w 1771 roku był już czołowym figurantem jego zespołu baletowego. Uznanie zdobył rolą rolą Orestesa w balecie Agamemnon vengé (Agamemnon pomszczony, chor. J.-G. Noverre, muz. F. Aspelmayer, 1771). Tego roku został także pedagogiem świeżo założonej przez Noverre'a szkoły baletowej, gdzie uczył początkowo 8 chłopców i 8 dziewcząt dla wiedeńskiego baletu. W 1772 roku uhonorowano go tytułem cesarko-królewskiego „Hof- und Kammer-Tanzmeister”. W marcu 1774 roku Noverre'a zmienił w Wiedniu wybitny włoski baletmistrz Gasparo Angiolini, u którego Frühmann został trzecim co do ważności solistą. Miał już wtedy żonę – Marię Annę Frühmann z domu Gentili, jedną z figurantek zespołu. Występował w wielu wiedeńskich realizacjach obu słynnych choreografów. Z Angiolinim pracował do jesieni 1775 roku, a w roku następnym krótko z Sébastianem Gallet i ponownie z Noverrem, którego zastąpili potem kolejno wracający z Warszawy Francesco Caselli i Giovanni Antonio Sacco. We wrześniu 1776 roku tańczył m.in. rolę Norimela w balecie Die grönländische Vermählung, oder Die zur rechten Zeit entdeckte Verrätherey (Grenlandzkie wesele, czyli Podstęp odkryty we właściwym momencie) w choreografii Sacco. Jednak pod koniec 1776 roku porzucił Wiedeń i przyjął, wraz z żoną propozycję pracy w teatrze warszawskim. Został pierwszym tancerzem serio i baletmistrzem, a wraz z nim przyjechali też inni włoscy soliści byłego zespołu Angioliniego: Marianna Riva (pani Valentin Riva), Daniel Curz i Antonio Viganò oraz kilkoro figurantów.

 

Jego pierwszą realizacją na ówczesnej scenie teatralnej w Pałacu Radziwiłów był już w kwietniu 1777 roku słynny balet Médée et Jason (Medea i Jazon) według Noverre'a (muz. J.-J. Rodolphe), w którym wykonał rolę tytułową z Rivą jako Medeą. Podczas majowej gali imienin Stanisława Augusta tańczył rolę Alphonse'a w balecie Adèle de Ponthieu (chor. D. Curz wg J.-G. Noverre'a, muz. J. Starzer). Występował także w baletach Antonia Viganò, Giovanniego Antonia Sacco i Macieja Pręczyńskiego. Jesienią 1778 roku warszawskie zespoły teatralne straciły możliwość korzystania z pałacu Radziwiłłów, więc część artystów opuściła Warszawę, a inni wegetowali czekając na oddanie do użytku nowo budowanego Teatru na placu Krasińskich. Jego otwarcie odbyło się w rocznicę elekcji Stanisława Augusta 7 września 1779 roku z udziałem zespołu baletowego kierowanego ponownie przez baletmistrza Giovanniego Antonia Sacco. Frühmann zachował swoją wcześniejszą pozycję pierwszego tancerza, a jego partnerką sceniczną została teraz pierwsza tancerka Eva Schinagel, zaś w sezonie 1780/81 także ponownie primabalerina Marianna Riva.

 

Lata 1779-81 były dla Frühmanna wyjątkowo bogate w nowe kreacje sceniczne. Sam wystawił balet Das Gespenst mit der Drommel (Upiór z werblem, muz. N.N.), ale przede wszystkim występował. Tańczył główne partie m.in. w  baletach: Die grönländische Braut, oder Die entdeckte Entführung (Grenlandzkie wesele, czyli Ujawnione uprowadzenie, chor. i muz. G.A. Sacco), Die Bergleute (Górale, chor. D. Curz, muz. N.N.), Die Eifersucht ohne Ursache (Zazdrość bez powodu, chor. i muz. N.N.), Das ländische Vergnügen (Zabawa wiejska, chor. i muz. N.N.), Der holändische Apotheker (Holenderski aptekarz, chor. G.A. Sacco, muz. N.N.), Die Jäger (Myśliwi, chor. A. Viganò, muz. N.N.), Die unverhoffte Hilfe (Nieoczekiwana pomoc, chor. G.A. Sacco, muz. N.N.), Zelime (chor. i muz. N.N.) i  Der neue Pigmalion, oder Die Liebe hat gewonnen (Nowy Pigmalion, czyli Miłość wygrywa, chor. G.A. Sacco, muz. N.N.). W sezonie 1780/81 baletmistrzem warszawskiego teatru został tancerz Daniel Curz, więc Frühmann występował przede wszystkim w jego realizacjach, ale znajdujemy go także w obsadzie baletu Francesco Casellego Cadicinea und Moriazame (Katycynea i Morjazama, muz. N.N., 1781) według tragedii Marco Coltelliniego.

 

W połowie kwietnia 1781 roku powrócił z żoną do Wiednia, gdzie latem kierownictwo baletu teatru dworskiego objął monachijski choreograf Anton Peter Crux i kompletował zespół do swych jesiennych przedstawień. Frühmann został jednym z czterech „Solo- und Pas de deux Tänzer”, a jego żona pierwszą figurantką. W sezonie 1781/82 występowali oboje w kilku przedstawieniach Cruxa stworzonych dla sceny wiedeńskiej, m.in. w balecie Progne und Philomele (muz. N.N.) oraz w scenach tanecznych oper Ifigenia w Taurydzie i Alcesta Glucka. Na tym zakończyła się jego aktywność sceniczna.

 

Korzystając ze swojej renomy byłego tancerza i nauczyciela tańca w szkole Noverre'a prowadził później w Wiedniu przez długie lata działalność pedagogiczną na własną rękę. W 1803 roku zmarła jego żona Maria Anna. Doczekał się z nią 11 dzieci, z których większość zmarła w dzieciństwie. Pozostałe obracały się w kręgu tańca i teatru. Jego synowie byli tancmistrzami: Franz w Wiedniu, a Siegmund w Bratysławie. Z córek, Eleonore została żoną wiedeńskiego tancerza-mima Michaela Cajetana Reibergera, ale zmarła młodo, Karoline była aktorką w Pradze, a najmłodsza Therese tancerką w Wiedniu i Pradzie. Osamotniony tancmistrz Leopold Frühmann jeszcze w 1817 roku mieszkał w Wiedniu w mieszkaniu przy Ballplatze, ale już w roku 1826 był pensjonariuszem miejskiego domu opieki. Zmarł w Wiedniu 11 stycznia 1828 roku i tam został pochowany.

 

                                                                                              Paweł Chynowski