Michał Kulesza

Pierwszy solista baletu Teatru Wielkiego w Warszawie (od 1889 roku), choreograf i pedagog. Był synem pianisty i kompozytora Michała Kuleszy i Rozalii z Weberów, bratem tancerki Aurelii i mężem tancerki Władysławy z domu Karlak.

Wyróżniał się szczególną muzykalnością i początkowo sądzono, że zostanie pianistą. Jednak za namową pedagoga, Ludwika Rządcy, podjął naukę w warszawskiej szkole baletowej, gdzie uczył się w latach 1875–1884 m.in. pod kierunkiem Hipolita Meuniera, José Mendeza i Raffaela Grassiego. Z powodzeniem występował w szkolnych przedstawieniach na scenie Teatru Wielkiego, m.in. w: Weselu w Ojcowie (chor. trad. / J. Mendez, muz. K. Kurpiński, J. Damse, 1881) i Poborze do wojska (chor. J. Mendez, muz. N.N., 1881).

19 lipca 1884 roku debiutował w Teatrze Wielkim jako solista w popisowych tańcach w operze Jawnuta (muz. S. Moniuszko). Następnie tańczył czołowe partie w repertuarze baletowym, takie jak: solo w Indiach (chor. J. Mendez, muz. A. Baur, 1886), Karol (odpowiednik Colina) w Lizetcie, córce źle strzeżonej (chor. J. Mendez, muz. P.L. Hertel, 1887), czardasz w duecie z Zofią Ostrowską w Zabawie tancerskiej (chor. H. Meunier, muz. różnych kompozytorów, 1889), pas de trois z Zofią Mikulską i Zygfrydą Gilską w Robercie i Bertrandzie (chor. H. Meunier wg P. Taglioniego, muz. J. Schmidt, J. Stefani, J. Damse, 1890), Leonard w Asmodei, diable rozkochanym (chor. R. Turczynowicz wg J. Maziliera / H. Meunier, muz. Scaramelli, J. Stefani, 1890), Gringoire w Esmeraldzie (chor. R. Turczynowicz wg J. Perrota / J. Mendez, muz. C. Pugni, 1890), solista w Robercie i Bertrandzie (chor. H. Meunier wg P. Taglioniego, muz. H. Schmidt, 1890), Książę Albert w Giselle (chor. R. Turczynowicz wg J. Perrota i J. Corallego / H. Meunier, muz. A. Adam, 1891), Rybak Aniello w Syrenie (chor. R. Grassi, muz. C. Dall’Argine, 1892), Franciszek w Panu Twardowskim (chor. H. Meunier wg V. Caloriego, muz. A. Sonnenfeld, 1892; a także we wznowieniu w oprac. J. Apoznańskiego i J. Walczaka, 1915), Pan Młody Paweł w Weselu w Ojcowie (chor. M. Pion, J. Mierzyńska, L. Thierry / H. Meunier, muz. K. Kurpiński, J. Damse, 1894), Diavolino w Katarzynie, córce bandyty (chor. R. Turczynowicz wg J. Perrota / H. Meunier, A. Gillert, muz. C. Pugni, 1895), Hrabia Jan w Damie kierowej (chor. R. Grassi, muz. F. Spetrino, 1896), Piotr w Postoju kawalerii (chor. L. Iwanow wg M. Petipy, muz. I. Armsheimer, 1897), solista w Brahmie (chor. A. Gillert wg J. Mendeza, muz. C. Dall’Argine, 1898) i Benno wykonujący główne partie taneczne w Jeziorze łabędzim (chor. R. Grassi wg M. Petipy i L. Iwanowa, muz. P. Czajkowski, 1900).

W 1902 roku wykonał rolę Zygfryda w nowej wersji Jeziora łabędziego (chor. E. Cecchetti wg M. Petipy i L. Iwanowa, muz. P. Czajkowski). Następnie występował jako: Franciszek w Coppelii (chor. R. Grassi wg M. Petipy i E. Cecchettiego, muz. L. Delibes, 1901), Kamo, dowódca Cyganów w Lesie zaczarowanym (chor. E. Cecchetti, muz. R. Drigo, 1902), solista w Święcie ognia (chor. R. Grassi, muz. Z. Noskowski, 1902), Kapitan w balecie Po balu (chor. E. Cecchetti, muz. P.M. Costa, 1902), Bachus w Przebudzeniu się Flory (chor. R. Grassi wg M. Petipy i L. Iwanowa, muz. R. Drigo, 1902), solista Nocy w Tańcu godzin z opery Gioconda (muz. A. Ponchielli, chor. J. Mendez, 1902), partner w duecie z Heleną Rządcówną w Tańcach góralskich w operze Halka (muz. S. Moniuszko, chor. R. Turczynowicz, 1902). Kolejne jego partie to: Salvatore Rosa w Katarzynie, córce bandyty (chor. E. Cecchetti wg J. Perrota i M. Petipy, muz. C. Pugni, 1903), Fidiasz i Ranier, narzeczony Ewy w balecie Ewa, czyli Kobieta z kamienia (chor. E. Cecchetti wg Dziewicy z marmuru A. Saint-Léona, muz. A. Venanzi, 1903), czardasz i mazur z opery Duch wojewody (muz. L. Grossman, chor. E. Cecchetti, 1903), taniec góralski z opery Manru (muz. J. I. Paderewski, chor. R. Grassi, 1904), solo w Tańcu wschodnim w operze Demon (muz. A. Rubinstein, chor. E. Cecchetti, 1904), Febus w Esmeraldzie (chor. E. Cecchetti wg J. Perrota i M. Petipy, muz. C. Pugni, 1903), solista w Willi do sprzedania (chor. E. Cecchetti, muz. L. Madoglio, 1903), Lucienne d’Erville (1904) w Paquicie (chor. E. Cecchetti wg J. Maziliera i M. Petipy, muz. E. Deldevez, L. Minkus, 1904) i Inigo w tym przedstawieniu (1907), solista w balecie Pipelet (chor. E. Cecchetti, muz. L. Madoglio, Teatr Letni, 1904), Klaudiusz w Eunice (chor. M. Fokin, muz. N. Szczerbakow, 1908), Konori w balecie Dzień w Japonii (chor. A. Berger, muz. R. Friml, E. Gilet, 1911), solista w Zabawie perskiej (wcześniej pt. Tańce perskie, chor. M. Kulesza wg R. Turczynowicza, muz. J. Stefani, 1911), jeden ze Zbirów w Arlekinadzie (chor. K. Łobojko, muz. R. Drigo, 1915).

W czasie swojej kariery scenicznej partnerował wielu zagranicznym gwiazdom baletu m.in.: Teresie Magliani (1892), Pierinie Legnani (1896), Cecilii Cerri (1900–1904), Matyldzie Krzesińskiej (1903), Oldze Prieobrażeńskiej (1903), Annie Pawłowej (1904) i Julii Siedowej (1907).

Był także choreografem. W 1891 roku opracował divertissement Tańce wioślarskie (muz. J. Strauss, B. Szulc, M. Kulesza-ojciec i G. Rożniecki). W latach 1905–1917 dzielił z Janem Walczakiem stanowisko kierownika baletu i szkoły baletowej (w szkole tylko w sezonie 1923/24). Opracował wznowienia baletów: Robert i Bertrand, czyli Dwaj złodzieje (1906), Tadeusz i Zosia wg Pana Tadeusza A. Mickiewicza (muz. A. Sonnenfeld, 1906; wystąpił też w roli Hrabiego), tańce w operze Mściciel (muz. A. Münchheimer, 1910), Zabawa perska (muz. J. Stefani, 1911) oraz Po balu (muz. E. Köhler, 1915). Równocześnie w latach 1908–1915 był wykładowcą „choreografii i nauki póz” w Szkole Aplikacyjnej przy Warszawskich Teatrach Rządowych.

Kolejne jego kompozycje baletowe, to: Pan i muzy (muz. Z. Singer; wystąpił w roli Bożka Pana, 1915), Wesele w Ojcowie (muz. K. Kurpiński, J. Damse, 1915; wystąpił w roli Pana Młodego Pawła), Noc Walpurgi w operze Faust (muz. Ch. Gounod, 1915), tańce w operze Carmen (muz. G. Bizet, 1915), Na foyer baletu (muz. różnych kompozytorów, 1915; wystąpił w roli Profesora baletu) oraz Wezyr i Zenaida (muz. J. Stefani, 1915). Wznowił też balety: Katarzyna, córka bandyty (wspólnie z J. Walczakiem, 1916), Pan Twardowski (muz. A. Sonnenfeld, 1916), Przygody Arlekina (wspólnie z J. Walczakiem wg M. Petipy, wcześniej pt. Arlekinada, muz. R. Drigo, 1916), W gaju Andersena (wspólnie z J. Walczakiem wg M. Petipy, wcześniejszy tytuł Kaprysy motyla, muz. N. Krotkow, 1916), Wieszczka lalek (wspólnie z J. Walczakiem wg J. Hassreitera, muz. J. Bayer, 1916), Eunice (wg M. Fokina, 1917) i Postój kawalerii (wg M. Petipy, 1917). Opracował sceny taneczne w operze Paria (muz. S. Moniuszko, 1917) oraz balety Hellada i Polonia (muz. K. Kurpiński, 1917) oraz Baśń leśna (muz. J. Stefani, 1917).

Występował na scenie Teatru Wielkiego do końca 1919 roku. Następnie otrzymał propozycję pracy w odzyskanym przez władze polskie Teatrze Wielkim w Poznaniu. Wraz z grupą warszawskich tancerzy (J. Cieślakówną, Ł. Chrzanowskim, L. Kacperską, W. Karlak – swoją żoną, S. Matuszewską, R. Morawskim, H. Sławińską, W. Wierzbickim, M. Winterem i J. Włodarczak) przyjechał do Poznania i wziął udział w inauguracyjnym przedstawieniu Halki (muz. S. Moniuszko, chor. M. Kulesza, 31 VIII 1919). Przez dwa sezony był tam choreografem i solistą. W latach 1919–21 opracował dla sceny poznańskiej choreografię tańców w Strasznym dworze (muz. S. Moniuszko, 1919), Fauście (muz. Ch. Gounod, 1920) i Damie pikowej (muz. P. Czajkowski, 1920). Repertuar baletowy opierał na małych formach i divertissements, w których brał czynny udział. Były to: Łany polskie (muz. różnych kompozytorów, 1919), Noc księżycowa (muz. różnych kompozytorów, 1919), Izis (muz. E. Grieg, L. Ronald, L. Siede, 1919), Peer Gynt (muz. E. Grieg, 1920), Wesele w Ojcowie (muz. J. Stefani, 1920, z S. Matuszewską i M. Kuleszą w rolach Państwa Młodych), Żart Amora (muz. N.N., 1920, z gościnnie występującą warszawską baleriną Walerią Gnatowską), Epizod kaukaski (muz. N.N., 1920), Wieszczka lalek (muz. J. Bayer, 1921), Serenada (muz. N.N., 1921) oraz wstawki baletowe w operach G. Verdiego: Aida (1920), Rigoletto (1921), Traviata (1921) i Bal maskowy (1921) oraz w Eugeniuszu Onieginie P. Czajkowskiego (1921).

Po powrocie do Warszawy od 1921 roku uczył tańca klasycznego w Kole Adeptów Instytutu Reduty. W latach 1922–1928 nadal występował w Teatrze Wielkim w rolach mimicznych, m.in. jako Szahrijar w Szeherezadzie (1925), Koniuszy w Jeziorze łabędzim (wznowienie: P. Zajlich, 1925), Jowisz w Sądzie Parysa (chor. P. Zajlich, muz. Ch.W. Gluck, Teatr Narodowy w Warszawie, 1925). W 1928 roku przeszedł na emeryturę. W 1930 roku został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi. 10 stycznia 1948 roku w Operze Warszawskiej odbył się jubileusz artysty. Zmarł 21 lipca 1964 roku w Warszawie i został pochowany na Starych Powązkach: kw. 85, rz. I, m. 17 .

Joanna Sibilska-Siudym