Ryszard Kaja

Syn plastyka, Zbigniewa Kai i malarki Stefanii Kai. W 1984 r. uzyskał dyplom z malarstwa w pracowni Norberta Skupniewicza w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu. W teatrze zadebiutował w 1988 r. projektując kostiumy do wieczoru baletowego Polskiego Teatru Tańca. Z zespołem tym związał się na stałe i był autorem oprawy plastycznej do większości spektakli w choreografii Ewy Wycichowskiej, np. Arlekina Schumanna (1989), Skrzypka opętanego Małeckiego do tekstu Leśmiana (1991), Już się zmierzcha  Góreckiego (1994). Równolegle pracował dla najważniejszych polskich scen operowych. Stworzył scenografie m.in. do baletu Popołudnia Fauna z muzyką Debussy’ego w Teatrze Wielkim w Łodzi w 1989 r., opery Wolny strzelec Webera w Operze Wrocławskiej w 1992 r., operetki Kraina uśmiechu Lehara w Teatrze Wielkim w Poznaniu w 1995 r., baletu Dziadek do orzechów Czajkowskiego w Operze Śląskiej w Bytomiu w 1997 r., opery Madame Butterfly Pucciniego w Operze Bałtyckiej w Gdańsku w 2000 r. Pięciokrotnie zapraszano go do współpracy przy premierach w Teatrze Wielkim w Warszawie. Jego debiutem na stołecznej scenie była scenografia do baletu Grek Zorba Theodorakisa na podstawie powieści Kazantzakisa i filmu Cacoyannisa w 1991 r. Była to powtórzona prapremierowa inscenizacja z Rzymu z 1988 r., realizowana wcześniej także w Łodzi. Przedstawieniem premierowym w Warszawie dyrygował kompozytor. Tytułową rolę tańczył sam choreograf i inscenizator – Lorca Massine. Premierowy spektakl nagrodzony został półgodzinną owacją na stojąco przerywaną pięcioma bisowymi popisami. Skromna i surowa przestrzeń zaprojektowana przez Kaję przyczyniła się do sukcesu przedstawienia. Jeszcze w tym samym sezonie wystawiono w Teatrze Wielkim w Warszawie Krakowiaków i Górali Stefaniego w reżyserii Krzysztofa Kolbergera w przestrzeni zaprojektowanej przez Kaję. Duet ten wystawił już dzieło Bogusławskiego rok wcześniej w Operze Wrocławskiej, jednak nie zamierzał powtarzać tamtej inscenizacji. W spektaklu śpiewano kuplety napisane przez Wojciecha Młynarskiego, a partię Miechodmucha śpiewał Bernard Ładysz. Kaja wykorzystał w swoim projekcie fragmenty zaczerpnięte z Panoramy Racławickiej, nawiązując tym do okoliczności prapremierowego wystawienia Krakowiaków i Górali w przededniu wybuchu insurekcji kościuszkowskiej. Spektakl zyskał aprobatę publiczności i wpisał się w dobry sezon dyrektora Sławomira Pietrasa. Po dwóch latach Kaja wrócił do gmachu przy placu Teatralnym w związku z wystawieniem Skrzypka na dachu Bocka. Premierowy spektakl oglądał izraelski aktor Chaim Topol (1993), odtwórca roli Tewjego mleczarza w słynnej filmowej wersji musicalu z 1971 r. Nawiązująca do malarstwa Chagalla scenografia Kai została uznana za lekko stereotypową, ale dobrze spełniającą swoją funkcję. Sam spektakl cieszył się dużym zainteresowaniem publiczności. W 1994 r. wystawiono w Teatrze Wielkim Nędzę uszczęśliwioną Kamieńskiego. Było to kolejne teatralne spotkanie Kani z Kolbergerem. Ten historyczny utwór uzupełniony został o współczesny epilog z muzyką Jerzego Derfla i słowami Wojciecha Młynarskiego. Scenograf trafnie odtworzył modę i architekturę typową dla drugiej połowy XVIII wieku. Zabawny, posiadający dużo uroku spektakl miał w sobie także walory edukacyjne – prezentował widowni pierwszą w dziejach operę skomponowaną po polsku. Przedstawienie zyskało uznanie m.in. w oczach Juliana Lewańskiego, wybitnego historyka teatru. W 1999 r. Massine powrócił do Warszawy, by w Teatrze Wielkim ułożyć choreografię do utworów Fryderyka Chopina. Przedstawienie nosiło tytuł Fortepianissimo i miało uczcić 150. rocznicę śmierci kompozytora. Amerykański choreograf po raz kolejny współpracował z Kają. Na scenie pojawiły się monumentalne kompozycje topól i wierzb układających się w gotycki strop w pierwszym akcie i wielkie ceglane mury uwieńczone rozetą w akcie drugim. Chwalono ten projekt za malarskość i rozmach, krytykowano jednak za przesadny oniryzm, który nie ułatwiał zrozumienia narracji przedstawienia, opartego w pewnej mierze na  improwizacjach tancerzy. Za najmocniejszy element widowiska uznano muzykę Chopina wykonywaną przez Krzysztofa Jabłońskiego. Poza baletem i operą Kaja pracuje w teatrach dramatycznych. Zajmuje się także malarstwem i grafiką, zwłaszcza plakatem. Jego projekty scenograficzne cechuje klasyczne podejście do tematów i próba oddania w plastyce charakteru epoki.