Salomea Kruszelnicka

Salomea Kruszelnicka (23 IX 1873 Biała pod Tarnopolem – 16 XI 1952 Lwów), śpiewaczka. Pochodziła z szanowanej rodziny ukraińskiej, była córką grekokatolickiego księdza. Ukończyła konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego w klasie śpiewu słynnego pedagoga, Walerego Wysockiego. Po debiucie w Operze Lwowskiej w partii Leonory w Faworycie Donizettiego (1893) przez krótki czas doskonaliła umiejętności wokalne we Włoszech, następnie wróciła do Lwowa. Występowała na tamtejszej scenie, a także w Odessie, we Włoszech i w Chile. W latach 1898–1902, po sensacyjnym debiucie w tytułowej partii Aidy Verdiego, była solistką warszawskiego Teatru Wielkiego, najlepiej opłacaną ze śpiewaczek zespołu. Stworzyła tu wówczas wiele znakomitych ról: tytułowej w Manon Lescaut i Mimì w Cyganerii Pucciniego, Leonory w Mocy przeznaczenia, Elwiry w Ernanim i Amelii w Balu maskowym Verdiego, Charlotty w Wertherze Masseneta, Tatiany w Eugeniuszu Onieginie i Lizy w Damie pikowej Czajkowskiego, Elzy w Lohengrinie i Elżbiety w Tannhäuserze Wagnera, Racheli w Żydówce Halévy’ego, Walentyny w Hugonotach Meyerbeera.

Występowała w operach polskich: w roli tytułowej Livii Quintilli w operze Noskowskiego, Balladyny w Goplanie Żeleńskiego, Amelii w Mazepie Minchejmera; kreowała również dwie wielkie postacie oper Moniuszki. Jej namiętną, cierpiącą Halkę uważano za nieporównaną, głos drgał taką boleścią, że doprowadzała widzów do łez. Do roli Hrabiny wytworna w najmniejszym ruchu i odpowiednio pyszna, a zarazem pełna wdzięku, wydawała się stworzoną. Dość wysoka, zgrabna, bardzo piękna o regularnych rysach twarzy, umiała nosić kostium. Doceniano jej wybitny talent aktorski. Świetnie wyszkolonym wysokim mezzosopranem o dramatycznym tonie operowała z absolutną pewnością. Jej śpiewaczy artyzm polegał na idealnym zespalaniu muzyki z tekstem, na dostrajaniu barwy i natężenia głosu do wyrażanych emocji. Na przestrzeni czterech lat występów w Teatrze Wielkim usunęła w cień śpiewaczki polskie, a także – występujące wtedy często – włoskie. Na ogół uważana za Polkę, czuła silny związek z nacjonalistycznymi tendencjami swego narodu. W konfliktach Polaków z rosyjską władzą przypisywano jej różne intrygi. Lecz za oddanie duszy i talentu dziełu Moniuszki, wybaczano wiele, przyznawano operowe mistrzostwo i przyjmowano na warszawskich salonach.

Po opuszczeniu Warszawy krążyła między scenami Włoch i Lwowa. Przeszła do historii opery jako ta, która po klapie prapremiery Madame Butterfly Pucciniego w La Scali (luty 1904), kreując tytułową postać w zmienionej wersji opery w Brescii (maj 1904), zapewniła dziełu uznanie i niesłabnące po dziś dzień powodzenie. Od 1906 r. należała do zespołu solistów La Scali, w premierach Salome Straussa (1907) pod batutą Arturo Toscaniniego, tegoż Elektry (1909), Tristana i Izoldy Wagnera tworzyła wspaniałe role tytułowe, podobnie jak w prapremierze Fedry Pizzettiego (1915). Pojawiała się w Teatro San Carlo w Neapolu, w Teatro Massimo w Palermo (śpiewała tu Brunhildę w Zmierzchu bogów Wagnera). Jeździła na występy do Buenos Aires, gdzie wykonywała m.in. partię Diemuth w Pragnieniu ognia Straussa i tytułową w Loreley Catalaniego. Wyszła za mąż za włoskiego adwokata, przyjęła włoskie obywatelstwo. Począwszy od lat 20. śpiewała rzadziej i na ogół na koncertach. W 1927 r. odbyła tournée po Stanach Zjednoczonych i Kanadzie z recitalami pieśni ukraińskich.

Przywiązana do rodziny, w 1936 r. przyjechała do Lwowa (dwie jej młodsze siostry, Anna i Kazimiera, też były śpiewaczkami). Władze sowieckie uniemożliwiły jej powrót do Włoch i odzyskanie zgromadzonego tam majątku. Przeżyła we Lwowie dramatyczne chwile i wojnę. W 1946 r. w Lwowskim Konserwatorium podjęła pracę pedagogiczną.

Od końca XX w. pamięć o Kruszelnickiej w jej ojczystej Ukrainie jest coraz bardziej żywa. Na jej grobie na Cmentarzu Łyczakowskim stanął piękny postument. Już w 1963 r. otwarto w dawnej plebanii w Białej Wsi, gdzie spędziła dzieciństwo, niewielkie muzeum. Od 1991 r. Muzeum Salomei Kruszelnickiej działa we Lwowie w apartamencie historycznej kamienicy, w którym niegdyś mieszkała, i wciąż powiększa swoje zbiory. W 1998 r. Operze Lwowskiej nadano imię Salomei Kruszelnickiej, jej pełna nazwa brzmi dziś: Lwowski Narodowy Akademicki Teatr Opery i Baletu. W 2009 r. warszawski Teatr Wielki otrzymał dar od Opery Lwowskiej – popiersie Kruszelnickiej. Znalazło się w miejscu, gdzie przed ponad wiekiem zapisała się w historii polskiej muzyki jako wybitna odtwórczyni oper Moniuszki.

Według: Słownik biograficzny teatru polskiego, t. I, Warszawa 1973 (i inne źródła)