Enrico Cecchetti

Enrico Cecchetti (21 VI 1850, Rzym − 13 XI 1950, Mediolan). Włoski tancerz, baletmistrz, choreograf i nauczyciel tańca, dyrektor baletu Teatru Wielkiego w Warszawie w latach 1902−05.

Był synem tancerki Serafiny Casagli oraz tancerza i choreografa Cesare Cecchettiego. Mąż tancerki Giuseppiny de Marii, ojciec tancerza Graziosa Cecchettiego. Tańca uczył się we Florencji pod kierunkiem Giovanniego Lepri, ucznia Carla Blasisa. 31 grudnia 1870 roku udanie debiutował na scenie mediolańskiego Teatro alla Scala jako „primo ballerino” (pierwszy tancerz) w balecie Pasquale Borriego Bogini Walhalli. Następnie wyjechał za granicę, występował m.in. w Danii, Norwegii, Holandii, Niemczech i Austrii. W 1877 roku dotarł do Petersburga, gdzie występował w teatrzyku Ogród Demidowa, kierowanym przez W. Jegariewa. Dominował tam lekki repertuar, który wzbogacały występy włoskiej pary Cecchettich, dzieląc publiczność z jednej strony na zadziwioną akrobatycznymi umiejętnościami dwojga tancerzy, a z drugiej − na niechętną tego rodzaju popisom.

W sezonie 1881/82 otrzymał angaż w moskiewskim Teatrze Bolszoj i choć jego taniec przypadł do gustu kierownictwu teatru, to z powodu reformy i cięć finansowych nie odnowiono z nim kontraktu. Wrócił do Włoch i nadal podnosił swoje umiejętności taneczne. W latach 1885-87 miał stanowisko pierwszego tancerza w La Scali, gdzie wystąpił w czołowych rolach w najlepszych baletach Luigiego Manzottiego: jako Duch Ciemności w Excelsiorze (muz. R. Marenco, 1885), solista w Amorze (muz. R. Marenco, 1886) i w balecie Rolla (muz. R. Marenco, 1887). W 1885 roku tańczył w Excelsiorze i komicznym divertissement Willa do sprzedania swojego autorstwa na scenie londyńskiego Her Majesty’s Theatre.

Później wrócił do Petersburga, gdzie od pewnego czasu włoskie tancerki z Virginią Zucchi na czele podbijały lokalną publiczność na scenie letniego teatrzyku Arkadia. Latem 1887 roku zaczął tam występować z żoną i primabaleriną Giovanną Limido. Zaprezentował petersburskiej publiczności m.in. skróconą wersję baletu Amor Manzottiego (pt. Siła miłości) oraz Excelsior, zadziwiając widownię swoim kunsztem tanecznym. Jesienią tego samego roku dyrektor Teatru Maryjskiego, Iwan Wsiewołożski powierzył mu stanowisko pierwszego tancerza. Następnie wrócił na pewien czas do La Scali i równolegle tańczył w Empire Theatre w Londynie w baletach choreografki Katti Lanner. Gdy znalazł się znów w Teatrze Maryjskim wystąpił tam m.in. w roli: Boga Wiatru Waju w balecie Talizman (chor. M. Petipa, muz. R. Drigo, 1889), Wróżki Carabosse i Błękitnego Ptaka w Śpiącej królewnie (chor. M. Petipa, muz. P. Czajkowski, 1890) i Reubena w Kalkabrino (chor. M. Petipa, muz. L. Minkus, 1891). Był też współautorem choreografii Kopciuszka (z L. Iwanowem, muz. B. Schell, 1893).

Od 1892 roku pracował jako pedagog w petersburskiej szkole baletowej, ale jego metody pracy spotykały się z ostrym sprzeciwem ze strony rosyjskiego grona pedagogicznego. Jednak na przestrzeni kilku lat jego sposób kształcenia sprawił, że uczniowie opanowali trudne elementy taneczne i nawet po ukończeniu szkoły brali u niego prywatne lekcje. Były wśród nich m.in. uczennice: Lubow Jegorowa i Julia Siedowa oraz solistki, Olga Prieobrażenska, Matylda Krzesińska, Wiera Trefiłowa i Anna Pawłowa. Pomimo swoich wyjątkowych umiejętności i bardzo dobrej gry aktorskiej nie udało mu się zająć pozycji najważniejszego tancerza w zespole baletowym. Występował we wstawianych do baletów pas de deux, które sam opracowywał. Od 1892 roku pełnił także funkcję drugiego choreografa, ale jego opracowania nie spotkały się z większym uznaniem.

W 1902 roku odbył się jego benefis i artysta wyjechał do Warszawy, gdzie otrzymał stanowisko dyrektora baletu i szkoły baletowej. Jego żona także została zatrudniona jako solistka w Teatrze Wielkim i pedagog w warszawskiej szkole baletowej. Po okresie rozprężenia, jakie panowało w zespole baletowym i w szkole za czasów dyrekcji jego poprzednika Raffaela Grassiego, Cecchetti wprowadził porządek i dyscyplinę. Przywrócił m.in. popularne popisy szkolne w formie divertissement i zaprzestał zwyczajowego dotąd obsadzania tancerek w rolach męskich. Do grona jego uczniów należeli w Warszawie m.in.: Helena Szmolcówna, Waleria Gnatowska, Anna Gaszewska, Stanisław Idzikowski, a później także polscy tancerze występujący w Ballets Russes, m.in. Leon Wójcikowski. Dzięki jego kontaktom z Petersburgiem wzmocniły się też kontakty baletu warszawskiego z Rosją, mające wyraz m.in. w występach gościnnych uznanych solistów rosyjskich na scenie Teatru Wielkiego.

Zaraz po swoim przyjeździe do Warszawy, w 1902 roku wznowił Jezioro łabędzie, które dwa lata wcześniej zrealizował Raffaele Grassi, wzorując się na wersji petersburskiej. Cecchetti dokonał jednak istotnej zmiany, powierzając jednemu wykonawcy rolę Zygfryda, dotychczas dzieloną między dwóch tancerzy. Ponadto w okresie swojego pobytu w Teatrze Wielkim wznowił wiele tytułów, w których sam często występował: Las zaczarowany (wg L. Iwanowa, muz. R. Drigo, 1902), wystąpił jako matka Simone w Córce źle strzeżonej (wg L. Iwanowa i M. Petipy, muz. P. L. Hertel, 1903), Quasimodo w Esmeraldzie (wg J. Perrota / M. Petipy, muz. C. Pugni. R. Drigo, Metre, 1903), Diavolino w Katarzynie, córce bandyty (wg J. Perrota / M. Petipy, muz. C. Pugni, R. Drigo, 1903), w balecie Flet zaczarowany (wg L. Iwanowa, muz. R. Drigo, 1904), Inigo w Paquicie (wg P. F. Malavergne i M. Petipy, muz. E. Deldevez, L. Minkus, 1904). Wystawił też kilka autorskich baletów, niekiedy biorąc w nich udział, jak np.: Po balu (muz. E. Köhler, 1902; wystapił jako Pierrot, narzeczony Liny), Sen baletomana (początkowo pt. Halucynacje baletomana, muz. N.N., 1902), pantomima baletowa Ręka (muz. E. Berény, 1902, tańczył rolę Zbójcy), Ewa, czyli Kobieta z kamienia (wzorowany na Marmurowej dziewicy A. Saint-Leona, muz. A. Venanzi, 1903), Pipelet (wg epizodów z Tajemnic Paryża E. Suego, muz. L. Madoglio, 1904; kreował rolę Fersontela). W 1905 roku wskutek niepokojów politycznych i w obawie o losy swojej rodziny wyjechał z Polski do Turynu.

W następnych latach znów przebywał w Petersburgu, gdzie otworzył własną szkołę baletową, a w 1910 roku znalazł się jako pedagog i tancerz pantomimiczny w zespole Sergieja Diagilewa (od 1912 roku pn. Ballets Russes). Współpracował z tym zespołem doskonaląc technikę tancerzy i występując w rolach: Nadzorcy Eunuchów w Szeherezadzie (chor. M. Fokin, muz. N. Rimski-Korsakow, 1910), Kościeja w Ognistym ptaku (chor. M. Fokin, muz. I. Strawiński, 1910), Czarodzieja, właściciela teatrzyku w Pietruszce (chor. M. Fokin, muz. I. Strawiński, 1911), Astrologa w Złotym koguciku (chor. M. Fokin, muz. N. Rimski-Korsakow, 1914), Markiza di Luca w Rozbawionych paniach (chor. L. Miasin, muz. A. Scarlatti, ork. V. Tommasini, 1917), Właściciela Sklepu z zabawkami w Czarodziejskim sklepiku (chor. L. Miasin, muz. G. Rossini / O. Respighi, 1919) i Doktora w Pulcinelli (chor. L. Miasin, muz. I. Strawiński na motywach G. Pergolesiego, 1920). Jednocześnie, w 1918 roku założył Akademię Tańca w Londynie, w której uczył do 1923 roku.

W czasie prowadzonej działalności pedagogicznej w Petersburgu i Warszawie wypracował własną metodę szkolenia tancerzy. Jego metodyka nauczania została później zapisana dzięki współpracy z polskim uczniem i solistą z zespołu Ballets Russes, Stanisławem Idzikowskim oraz z brytyjskim teoretykiem baletowym Cyrilem de Beaumontem w pracy A Manual of the Theory and Practice of Classical Theatrical Dancing (1922). W tym samym roku kilka wybitnych osobowości związanych z angielskim środowiskiem baletowym (C. de Beaumont, Ninette de Valois, Marie Rambert, Friderica Derra de Moroda, Margaret Crasce, Jane Forestier i Molly Lake) założyło Cecchetti Society. W 1925 roku Arturo Toscanini zaprosił Cecchettiego do objęcia stanowiska dyrektora szkoły baletowej przy mediolańskiej La Scali. Dwa lata później wystąpił on jeszcze na tej scenie w roli Czarodzieja w Pietruszce. Opracował także choreografię do Tańca godzin w operze Gioconda (muz. A. Ponchielli), w której tańczyła jego uczennica, primabalerina Cia Fornaroli.

Joanna Sibilska-Siudym