Feliks Jan Parnell

Syn Jana G. i Rozalii z Ptaszyńskich. Solista baletu w Operze w Odessie, solista Teatru Wielkiego w Warszawie, założyciel i solista Baletu Polskiego Parnella, choreograf, pedagog, patron Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej w Łodzi. Mąż tancerek: Niny Pawliszczewej, Zizi Halamy i Marii Łapińskiej. Z ostatniego małżeństwa miał troje dzieci: Magdalenę, reżysera filmów dokumentalnych, Feliksę, pedagoga, i Feliksa, operatora filmowego.

W 1910 roku rozpoczął edukację w warszawskiej szkole baletowej, ucząc się m.in. pod kierunkiem Aleksandra Gillerta, Heleny Rządcówny i Jana Walczaka. Bardzo wcześnie zaczął uczestniczyć w spektaklach Teatru Wielkiego w Warszawie, wykonując m.in. Taniec holenderski w operetce Rozwódka (muz. L. Fall, chor. M. Kulesza). Występował także w roli Murzynka w szkolnym divertissement Zabawa dziecięca (chor. R. Grassi, muz. różnych kompozytorów) oraz w baletach: Pan Twardowski (chor. V. Calori / H. Meunier, muz. A. Sonnenfeld), Jezioro łabędzie (chor. R. Grassi wg M. Petipy i L. Iwanowa, muz. P. Czajkowski), Lizetta, czyli córka źle strzeżona (chor. E. Cecchetti wg L. Iwanowa i M. Petipy, muz. P. L. Hertel), Szeherezada (chor. P. Zajlich wg M. Fokina, muz. N. Rimski-Korsakow), Arlekinada (chor. K. Łobojko, muz. R. Drigo, 1915) i Kaprys motyla (chor. K. Łobojko, muz. N. Krotkow, 1915).

W 1915 roku razem z matką i siostrą opuścił Warszawę z powodu zagrożenia miasta okupacją niemiecką. Rodzina dotarła do Odessy, gdzie siedemnastoletni Parnell został zaangażowany przez Antoniego Luzińskiego, baletmistrza odeskiej Opery. Wystąpił m.in. w Tańcach połowieckich w operze Kniaź Igor (chor. A. Luziński, muz. A. Borodin), a następnie we wstawkach tanecznych w operach: Życie za cara (muz. M. Glinka), Chowańszczyzna (muz. M. Musorgski), Trzewiczki (muz. P. Czajkowski), Żydówka (muz. J. F. Halévy), Samson i Dalila (muz. C. Saint-Saëns), Eugeniusz Oniegin (muz. P. Czajkowski), Mazepa (muz. P. Czajkowski), Faust (muz. Ch. Gounod), Trubadur (muz. G. Verdi), Hugenoci (muz. G. Meyerbeer), Carmen (muz. G. Bizet) i Halka (muz. S. Moniuszko). Po zakończeniu sezonu wyjechał z A. Luzińskim do Petersburga, gdzie brał udział w przedstawieniach w teatrze w Ogrodzie Zoologicznym. Po powrocie do Odessy miał okazję poznać wielu znakomitych rosyjskich tancerzy, m.in. Wierę i Michaiła Fokinów, Michaiła Mordkina, Piotra Władymirowa, Jelenę Smirnową i Laurentia Nowikowa, którzy występowali na odeskiej scenie. W sezonie letnim ze swoją partnerką, Niną Pawliszczewą, został zaangażowany do Operetki, obejmując stanowisko choreografa. Opracował tam m.in. tańce w operetkach Tajemnice haremu, Student żebrak, Pericola i Wesoła wdówka .Okres letni spędził m.in. w Kisłowodsku, a sezon zimowy – znowu w Odessie, dokąd dotarła Rewolucja Październikowa i duet Pawliszczewa-Parnell występowali między innymi na mityngach dla żołnierzy.

W 1921 roku przyjechał z N. Pawliszczewą do Warszawy, gdzie zadebiutowali w teatrze Qui Pro Quo. Występowali w duecie w choreografiach Parnella na scenach teatrzyków rewiowych: Bagatela, Miraż, Wodewil (1921), w sezonie 1921/22 – w Qui Pro Quo i przez dwa kolejne sezony w Teatrze Nowości, Stańczyk i Niebieski Młyn. W miesiącach letnich prezentowali się w różnych miastach Polski. Parnell opracował choreografie do operetek, wystawionych w Teatrze Nowości: Bajadera (muz. E. Kálmán, 1922), Katia tancerka (muz. J. Gilbert, 1923), Księżniczka czardasza (muz. I. Kálmán,) i Żółty kaftan (muz. F. Lehár, 1924). W 1925 roku odbył się występ duetu na scenie Teatru Nowości, na który złożyły się miniatury choreograficzne Parnella: Łucznik, Torreador, Kowboj, Fleur d’amour, Kat i grzesznica, Perfumy, Polonia, Pająk i mucha, Kocha, nie kocha, Charleston i Zawierucha. W sezonie 1926/27 ponownie występowali w duecie w Qui Pro Quo.

W latach 1927–30 współpracował w Teatrze Wielkim z P. Zajlichem na stanowisku choreografa, jednocześnie będąc pierwszym tancerzem zespołu baletowego. Wystawił na scenie warszawskiej kilka kompozycji choreograficznych: Pulcinellę (muz. I. Strawiński na motywach G. B. Pergolesiego, 1928), Czarodziejski kurant (wystąpił w roli Arlekina, muz. R. Pick-Mangiagalli, 1928), opero-balet Syrenę (wystąpił jako solista, muz. W. Maliszewski, 1928). Po premierze Syreny recenzenci napisali: „Nie mogła nas całkowicie zadowolić realizacja choreograficzna widowiska, dokonana przez baletmistrza opery warszawskiej Parnella, któremu niepodobna przecież odmówić ani wybitnego talentu, ani szczerego entuzjazmu twórczego. Koncepcja Parnella wysunęła na plan pierwszy akrobatykę taneczną, a usunęła w cień wszystko, co się składa na jednolitą koncepcję psychologiczno-ruchową” (B. Mamamontowicz-Łojek, Terpsychora i lekkie muzy, Kraków, 1972, s. 13). Poza tym opracował choreograficznie balety: Bajka (muz. S. Moniuszko, 1928), Rapsodia (muz. F. Liszt, 1928), Ostatni Pierrot (wystąpił w roli Pana, muz. K. Rathaus, 1929), Kleks (w roli atramentowej figurki Co-Co, muz. W. Macura, 1929), Serduszko (w roli Chłopca, muz. K. Baranović, 1929) i opero-balet Boruta (solista, muz. W. Maliszewski, 1930). Pracując w Teatrze Wielkim opracował także wstawki taneczne do oper Aida (muz. G. Verdi), Carmen (muz. G. Bizet), Gioconda (muz. A. Ponchielli), Halka (muz. S. Moniuszko), Faust (muz. Ch. Gounod) i Jawnuta (muz. L. Janáček).

Od 1931 występował w duecie z Zizi Halamą w teatrach Wesoły Wieczór, Morskie Oko, w Teatrze Polskim, w teatrach Banda, Rex, Cyganeria, Hollywood i Stara Banda. Pod koniec 1934 zorganizował dziesięcioosobowy Balet Parnella, który debiutował 1 lutego 1935 na scenie Wielkiej Rewii. Do 1939 zespół ten pn. Ballet Polonais de Parnell odnosił sukcesy za granicą, zdobywając m.in. I nagrodę na Olimpiadzie Tanecznej w Berlinie (1936), będącej faktycznie trzecią edycją Międzynarodowego Konkursu Tańca. Do najbardziej znanych miniatur, które stanowiły repertuar zespołu, należały m.in.: Demon i Wiara (muz. Z. Wiehler), Dożynki (muz. L. Lewandowski), Kapitał i praca (muz. Z. Wiehler), Lajkonik zwierzyniecki (muz. Z. Wiehler), Łucznik (muz. R. Hahn), Roztańczona baba (muz. Z. Wiehler), Tańcowały dwa Michały (muz. Z. Wiehler), Umarł Maciek, umarł (muz. T. Sygietyński), Wesele łowickie (muz. Z. Wiehler) oraz Zmysły i praca (muz. Z. Wiehler).

W czasie okupacji niemieckiej był choreografem i solistą w warszawskich teatrach Nowości i Miniatury. Po powstaniu warszawskim trafił do Zakopanego, a stamtąd do Krakowa, gdzie opracował tańce do opery Hrabina (sierpień 1945) na otwarcie Opery na scenie Teatru im. Słowackiego. W tym samym roku odtworzył swój zespół w Krakowie, z którym występował w kilkudziesięciu miastach Polski. W tym okresie poznał tancerkę, Marię Łapińską, z którą wziął ślub i która została solistką w jego zespole.

W 1947 roku wrócił do Warszawy, gdzie współpracował jako choreograf m.in. z Ludowym Teatrem Muzycznym. W sezonie 1949/50 był kierownikiem baletu i solistą w Operze Wrocławskiej.

W kolejnym sezonie był solistą i choreografem w Operze Warszawskiej (wówczas pn. Opera i Filharmonia Warszawska), zatańczył wówczas tytułowego Pana Twardowskiego (chor. S. Miszczyk, muz. L. Różycki, 1951) i opracował wstawkę taneczną do opery Hrabina (muz. S. Moniuszko, 1951).

Kolejne dwa sezony współpracował z Teatrem Muzycznym „Syrena” w Warszawie. Od 1951 sporadycznie współpracował z Zespołem Pieśni i Tańca Wojska Polskiego, następnie pn. Centralnego Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego. W latach 1954–56 piastował stanowisko kierownika baletu, choreografa i solisty w Teatrze Wielkim w Poznaniu, opracowując choreografię do Legendy Bałtyku (muz. F. Nowowiejski), Barona cygańskiego (muz. J. Strauss) i autorskiej wersji Pana Twardowskiego (muz. L. Różycki).

Od sezonu 1956/57 podjął się wysiłku organizacji od podstaw zespołu baletowego w Łodzi. Był jednocześnie pedagogiem, baletmistrzem i choreografem. Na scenie Teatru im. S. Jaracza wystawione zostały dwie tzw. Parady Parnella, w skład których weszło wiele jego przedwojennych miniatur choreograficznych.

W 1959 roku wystawił w Operze Warszawskiej swoją wersję Pana Twardowskiego, a następnie wrócił do Łodzi, gdzie opracował m.in. balety Giselle (muz. A. Adam, 1959), Fontannę Bachczysaraju (wystąpił w roli Gireja, muz. B. Asafiew, 1961) i Coppelię (tu w roli Coppeliusa, muz. L. Delibes, 1962) oraz wstawki taneczne w wielu operach. W 1964 roku przeszedł na emeryturę.

8 marca 1965 roku w Sali Kongresowej w Warszawie obchodził jubileusz 50-lecia pracy artystycznej. Do 1978 roku sporadycznie współpracował z teatrami muzycznymi Gdyni, Łodzi i Szczecina.

Zagrał w filmach: Niewolnica miłości (reż. J. Kucharski, S. Szebego, A. Zagórski, 1923), Skrzydlaty zwycięzca (reż. Z. Wesołowski, 1924), Biała trucizna (reż. A. Niemirski, 1932), Młodość Chopina (jako Woźnica weselny, reż. A. Ford, chor. F. Parnell, 1951). Opracował choreografię do filmów: Sprawa do załatwienia (reż. J. Rybkowski, J. Fethke, 1953), Piątka z ulicy Barskiej (reż. A. Ford, 1953) i wystąpił w roli Starego Choreografa w Spotkaniu na Atlantyku (reż. J. Kawalerowicz, 1980). Powstał o nim film dokumentalny pt. Feliks Parnell (reż. A. Bednarek, 1978).

Od 1988 roku Państwowa Szkoła Baletowa w Łodzi nosi jego imię.

Feliks Parnell otrzymał Nagrodę Ministerstwa Kultury i Sztuki (1964), Nagrodę miasta Łodzi za całokształt działalności artystycznej w dziedzinie baletu (1979) oraz Medal im. Raczkowskiego (1981).

W 2003 roku zostały wydane wspomnienia Feliksa Parnella pt. Moje życie w sztuce tańca. Pamiętniki 1898–1947.

Został pochowany na Starym Cmentarzu przy ulicy Ogrodowej w Łodzi.            

Joanna Sibilska-Siudym