Helena Rządcówna

Primabalerina Teatru Wielkiego w Warszawie (od 1900 roku). Córka solisty baletu, Ludwika Rządcy. Ukończyła warszawską szkołę baletową, a jej pierwsze występy na scenie warszawskiej zostały odnotowane na początku lat 90. XIX wieku: 13 listopada 1892 roku w czasie przedstawienia jubileuszowego swojego ojca, Ludwika Rządcy, wystąpiła w pas de deux w Panu Twardowskim (chor. V. Calori / H. Meunier, muz. A. Sonnenfeld). W dniu 11 lutego 1893 roku zastąpiła chorą Zofię Ostrowską, występując w tytułowej roli w balecie Syrena (chor. R. Grassi, muz. różnych kompozytorów). W związku z sukcesem, jaki odniosła w tym spektaklu, specjalnie dla niej i Michaliny Rogińskiej, Raffaele Grassi wystawił balet Diablotin (zatańczyła tytułową rolę, 1894 i Walkirię – 1898, muz. różnych kompozytorów, Teatr Letni). Kolejna jej partia solowa to: Fleur de Lys, narzeczona Febo (odpowiednik Febusa) w Esmeraldzie (chor. J. Perrot / R. Turczynowicz / H. Meunier, muz. C. Pugni, 1894), którą zatańczyła w czasie występów gościnnych Matyldy i Feliksa Krzesińskich oraz Nikołaja Legata. Jako obiecująca solistka otrzymała stypendium Warszawskich Teatrów Rządowych i w połowie 1895 roku wyjechała do Mediolanu, by szkolić się pod kierunkiem Cateriny Beretty. Następnie występowała w Genui i Rzymie. Do Warszawy wróciła pod koniec 1897 roku i wystąpiła po raz pierwszy w grudniu tamtego roku jako Lou-Lou w balecie Dama kierowa (chor. R. Grassi, muz. F. Spetrino).

Awansowała na stanowisko solistki i występowała w ówczesnym repertuarze. Wykonywała role: Padmany w Brahmie (chor. J. Mendez, muz. C. Dall’Argine, 1898), Zośki w Weselu w Ojcowie (chor. trad. / H. Meunier, muz. K. Kurpiński, J. Damse, 1899), Jadwigi w Panu Twardowskim (chor. V. Calori / H. Meunier, muz. A. Sonnenfeld, 1900), Teresy w Postoju kawalerii (chor. L. Iwanow, muz. I. Armsheimer, 1900). Po ustąpieniu ze sceny Michaliny Rogińskiej otrzymała stanowisko primabaleriny. Jednak angaż Cecylii Cerri, niekwestionowanej gwiazdy, sprawił, że czołowe role wykonywała jedynie w czasie jej urlopów. Dopiero po wyjeździe Cerri w 1905 roku przejęła wszystkie najważniejsze role w repertuarze. Zatańczyła w tym okresie: Swanildę w Coppelii (chor. M. Petipa / E. Cecchetti / R. Grassi, muz. L. Delibes, 1902), w duecie z Michałem Kuleszą w Tańcach góralskich w operze Halka (muz. S. Moniuszko, chor. R. Turczynowicz, 1902), Halinę, sierotę w Święcie ognia (chor. R. Grassi, muz. Z Noskowski, 1902), Linę, wieśniaczkę w Po balu (chor. E. Cecchetti, muz. E. Köhler, 1902), Fryne w balecie Ewa, czyli Kobieta z kamienia (chor. E. Cecchetti, muz. A. Venanzi, 1903), Lizettę w Córce źle strzeżonej (chor. M. Petipa, L. Iwanow / E. Cecchetti, balet osnuty na wersji A. Saint-Leona Dziewica z marmuru, muz. P. L. Hertel, 1903), tytułową w Katarzynie, córce bandyty (chor. J. Perrot / M. Petipa / E. Cecchetti, muz. C. Pugni, 1904), w duecie z Janem Walczakiem w Lezgince w operze Demon (muz. A. Rubinstein, chor. E. Cecchetti, 1904), Serafinę w Paquicie (chor. J. Mazilier / M. Petipa / E. Cecchetti, muz. E. Deldevez, L. Minkus, 1904), Rigoletta w balecie Pipelet (chor. E. Cecchetti, muz. E. Köhler, 1904), Lalkę-wiwandierkę w Wieszczce lalek (chor. H. Meunier przy współpracy z W. Legrain wg J. Hassreitera, muz. J. Bayer, 1904), tytułową Esmeraldę (chor. J. Perrot / M. Petipa / E. Cecchetti, muz. C. Pugni, R. Drigo, po 1905?), Odettę-Odylię w Jeziorze łabędzim (chor. M. Petipa, L. Iwanow / E. Cecchetti / J. Walczak, muz. P. Czajkowski, 1906), Zosię w Tadeuszu i Zosi (wg A. Mickiewicza, chor. M. Kulesza, muz. K. Kurpiński, 1906).

Była solistką w prapremierze warszawskiej Chopiniany (chor. M. Fokin, muz. F. Chopin, 8 III 1908), zatańczyła także tytułową Eunice (chor. F. Fokin, muz. N. Szczerbaczow, 1909), Chiyo, córkę Konori w Dniu w Japonii (chor. A. Berger, muz. R. Friml, E. Gilet, 1911), byłą też solistka w Zabawie perskiej (wcześniejszy tytuł Tańce perskie, chor. M. Kulesza, muz. J. Stefani, 1911).

Od 1912 roku obowiązki primabaleriny łączyła z pracą pedagogiczną w warszawskiej szkole baletowej. Wspominał ją uczeń, Feliks Parnell: „Niespodziewana śmierć naszej nauczycielki Heleny Rządcówny sprawiła, że Walczak musiał nas znacznie wcześniej przyjąć, gdyż nie było właściwie w tym okresie odpowiedniego dla zaawansowanej klasy nauczyciela” (F. Parnell, Moje życie w sztuce tańca. Pamiętniki 1898–1947, Łódź 2003, s. 37). Według Janiny Pudełek: „W czerwcu 1915 [H. Rz.] jako jedna z nielicznych w balecie warszawskim usłuchała zalecenia prezesa WTR o ewakuacji przed zbliżającym się do Warszawy frontem wojennym i wyjechała do Rosji. Zmarła tam prawdopodobnie w okresie 1915–16”  (J. Pudełek: Polski słownik biograficzny, Kraków 1992, z. 139, s. 617).

Joanna Sibilska-Siudym