Józef Elsner

JÓZEF  ELSNER  (1769-1854), kompozytor i dyrygent.  Urodził się na Śląsku w Opolskiem, jego ojczystym językiem był niemiecki. Niedoszły ksiądz i lekarz, w muzyce kształcił się we Wrocławiu i Wiedniu. Został skrzypkiem i grał w orkiestrze teatralnej Brna. We Lwowie pełnił już funkcję  kapelmistrza. Spotkał tam Wojciecha Bogusławskiego, który namówił go do komponowania oper polskich. W jedną z nich,  Iskahar król Guaxary (1796) wpisał muzyczne odniesienia do   narodowego wodewilu Bogusławskiego Cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale. Do swych utworów instrumentalnych włączał rytmy poloneza, mazurka, krakowiaka, dumki. Do Warszawy przeniósł się wraz z Bogusławskim w 1799 roku jako zdeklarowany Polak. Pierwszy raz tutaj podniósł batutę dyrygenta 31 sierpnia w Teatrze Narodowym przy placu Krasińskich. Polska była już wtedy po trzecim rozbiorze, a Warszawa pod władzą Prus. Elsner został „dyrektorem muzycznym” teatru i działał z wielką energią. Dyrygował przedstawieniami oper własnych i  przygotowywał premiery dzieł twórców obcych. Zorganizował pracę orkiestry i chóru; szkolił solistów.  

            Jego aktywność obejmowała wiele dziedzin życia muzycznego. Założył w Warszawie sztycharnię nut i w wydawanym periodyku drukował miniatury instrumentalne i pieśni kompozytorów polskich. Publikował recenzje i artykuły o muzyce. Został członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1805). Organizował koncerty. Jego okolicznościowe utwory towarzyszyły politycznym wydarzeniom: wkraczaniu do Warszawy armii Napoleona (1806) i księcia Józefa Poniatowskiego (1809), utworzeniu Księstwa Warszawskiego (1807). Zakładał szkoły muzyczne. W Szkole Głównej Muzyki – związanej wykładami z Uniwersytetem Warszawskim – uczył Fryderyka Chopina; rozpoznał jego talent i na świadectwie wpisał „geniusz muzyczny”. Wydawał podręczniki. Wydzierżawił dom pod miastem w kolonii nazwanej Elsnerowem i tam spędzał z rodziną wolny czas. Jako dyrygent Towarzystwa Muzyki Kościelnej i Narodowej prowadził wykonania dzieł oratoryjnych Haydna, Mozarta i Beethovena. Był wolnomularzem i doszedł do najwyższych masońskich godności.

            Głęboko przeżył upadek Powstania Listopadowego (1831); jego dom spłonął, uczelnie zamknięto. Tworzył potem dużo muzyki religijnej, w tym dzieło życia: monumentalną Pasję (1838).  Zawsze sporo podróżował – w Wilnie poznał Stanisława Moniuszkę. Ale Warszawy nigdy nie opuścił. Spośród jego 30 oper i 2 baletów większość zaginęła. W chorobie dosięgła go śmierć ukochanego ucznia, Fryderyka Chopina. Pochowano Elsnera  na Powązkach. Jego grobowiec zdobi postać smutnego anioła z opuszczoną lirą.