Piotr Hipolit Zajlich

Solista baletu Teatru Wielkiego w Warszawie (od 1910 roku), solista w zespole Anny Pawłowej (1912–14), choreograf i pedagog. Syn Piotra Z. i Anny z Szulejewskich. Tańca uczył się w warszawskiej szkole baletowej m.in. pod kierunkiem Rafaela Grassiego i Jana Walczaka (w Teatrze Wielkim lekcji udzielał E. Cecchetti).

Od 1903 roku był koryfejem w zespole baletowym Teatru Wielkiego. Wystąpił m.in. w: tańcach w operze Hero i Leander (muz. L. Mancinelli, chor. E. Cecchetti, 1902), w Tańcach perskich (chor. R. Turczynowicz / H. Meunier, muz. J. Stefani, 1903), w tańcach w operze Duch wojewody (muz. L. Grossman, chor. E. Cecchetti, 1903) i jako Wieśniak w Coppelii (chor. R. Grassi wg M. Petipy, E. Cecchetti, muz. L. Delibes, 1904). W 1906 roku został powołany do wojska, gdzie spędził cztery lata. Następnie wrócił do Teatru Wielkiego, gdzie zatańczył m.in. rolę Sansuki w Dniu w Japonii (chor. A. Berger, muz. R. Friml, 1911).

W 1911 roku zaangażował się do Ballets Russes Sergieja Diagilewa, gdzie wystąpił m.in. jako jeden z Połowców w Tańcach połowieckich z opery Kniaź Igor (chor. M. Fokin, muz. A. Borodin, 1911), w Tańcu żydowskim w Kleopatrze (muz. A. Arienski, N. Rimski-Korsakow, M. Glinka, A. Głazunow, S. Taniejew, 1911). Mógł występować także w scenach zespołowych w baletach Szeherezada, Ognisty ptak, Karnawał i Pietruszka.

W latach 1912–14 został solistą, baletmistrzem i choreografem w zespole Anny Pawłowej, partnerując jej w Coppelii (muz. L. Delibes), w pas de trois z A. Pawłową i L. Novikovem w balecie Les Coqueetteries de Columbine (chor. N. Legat, muz. R. Drigo, 1912), Amarilla (chor. I. Chlustin i P. Zaylich, muz. A. Głazunow, R. Drigo, A. Dargomyżski, 1912), z Pawłową i Novikovem w Danse Espagnol (1912). Występował także w duecie z Anną Gaszewską w Oberku Zawierucha (z baletu Pan Twardowski, muz. L. Lewandowski) i Menueta (muz. I. J. Paderewski). Dla zespołu Pawłowej opracował m.in.: Danse du Printemps (muz. E. Meyer-Helmund), Invitation à la Valse (muz. rondo z Sonaty fortepianowej op. 39  nr 2 K. M. von Webera) i Oriental Fantasy (muz. M. Musorgski, A. Serov i fragmenty utworów N. Rimskiego-Korsakowa).

W międzyczasie przyjeżdżał do Warszawy, gdzie 10 marca 1913 wystawił swój pierwszy balet – Szeherezadę – na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie. Wybuch pierwszej wojny światowej w lipcu 1914 roku zaskoczył go na urlopie w Warszawie i został powołany do armii rosyjskiej. Ranny trafił do niemieckiej niewoli, gdzie przebywał do 1917 roku.

Od 1 listopada 1917 objął funkcję dyrektora i baletmistrza w Teatrze Wielkim i dyrektora warszawskiej szkoły baletowej. Był świetnym organizatorem: podniósł poziom wykonawczy zespołu i wprowadził ciekawy, aktualny w porównaniu do innych europejskich scen repertuar i często wprowadzał muzykę polskich kompozytorów do swoich kompozycji choreograficznych.

W sezonie 1917/18 dla baletu Teatru Wielkiego opracował m.in.: balet Amarilla (wystąpił w  roli Szefa Cyganów, chor. I. Clustin / P. Zajlich, muz. K. M. von Weber, P. Czajkowski, A. Dwořák, 1918), wznowił Lizettę, córkę źle strzeżoną (chor. M. Petipa / E. Cecchetti, muz. P. L. Hertel) i Giselle (wystąpił w roli Księcia Alberta, chor. trad. / P. Zajlich, muz. A. Adam). Opracował divertissement w ramach Wieczoru tańców i wystąpił w roli Zygfryda w drugim obrazie Jeziora łabędziego (chor. L. Iwanow / R. Grassi / wzn. P. Zajlich i J. Walczak, muz. P. Czajkowski). Przygotował wstawki baletowe w operach: Orfeusz (muz. Ch. W. Gluck), Carmen (muz. G. Bizet, 1917), Eros i Psyche (muz. L. Różycki, 1918), Stara baśń (muz. W. Żeleński, 1918), Afrykanka (wystąpił w roli Metysa, muz. G. Meyerbeer, 1918), Jaś i Małgosia (muz. E. Humperdinck, 1918) i wznowił Jezioro łabędzie (marzec 1918).

W kolejnych sezonach wystawił m.in. fantazję choreograficzną Sfinks (wziął udział w tańcach, muz. M. Ippolitow-Iwanow, 1919) i Kleopatrę (chor. M. Fokin / P. Zajlich, muz. S. Taniejew, M. Glinka i in., 1920) oraz opracował tańce w operach: Halka (muz. S. Moniuszko, 1919), Eros i Psyche (muz. L. Różycki, 1920) i Demon (muz. A. Rubinstein, 1920). Następnie wznowił Chopinianę (muz. F. Chopin, 1921) i wystawił balet Karczma (wersja Wesela w Ojcowie, muz. K. Kurpiński, K. Namysłowski i L. A. Lewandowski, 1921).

9 maja 1921 wystawił balet Pan Twardowski z nową muzyką autorstwa Ludomira Różyckiego (wystąpił w roli Szatana). 3 lipca 1922 obchodził jubileusz 30-lecia pracy artystycznej, który uczczono spektaklem Pan Twardowski, w którym Zajlich wykonał rolę tytułową, oraz zaprezentowano balety Narcyz (muz. N. Czerepnin) i Szeherezada (muz. N. Rimski-Korsakow). Ponadto opracował choreografię Tańców połowieckich (wystąpił w roli Wodza tatarskich wojowników, chor. M. Fokin / P. Zajlich, muz. A. Borodin, 1922), wznowił Flet zaczarowany (wystąpił w roli Wieśniaka Łukasza, chor. H. Meunier, muz. R. Drigo, 1922) i wystawił autorski balet pt. Bajka (wystąpił w roli Królewicza, muz. L. M. Rogowski, 1923). Balet ten wystawił ponownie w skróconej wersji pt. Kupała (1926). W 1922 roku odbyła się także prapremiera Pieśni miłosnych Hafiza (muz. K. Szymanowski, chor. P. Zajlich). Poza tym przygotował wstawki taneczne w operach Noc letnia (muz. E. Młynarski, 1924) i Faust (muz. Ch. Gounod, 1925) oraz wystawił balet Wesele na wsi (inny tytuł Wesela w Ojcowie z dodaną muzyką K. Namysłowskiego, L. Lewandowskiego, L. M. Rogowskiego, 1923) i przygotował choreografię do tańców w operach: Casanova (muz. L. Różycki, 1923), Żydówka (muz. F. Halévy, 1924), Carmen (muz. G. Bizet, 1925), Don Juan (muz. W. A. Mozart, 1925), Goplanie (muz. W. Żeleński, 1925), Noc letnia (muz. E. Młynarski, 1925), a także miniatury choreograficzne, Kaprys włoski (muz. P. Czajkowski, 1925) i Kaprys hiszpański (muz. N. Rimski-Korsakow, 1925).

Przeniósł na warszawską scenę balety z repertuaru Ballets Russes: Dafnis i Chloe (muz. M. Ravel, 1926) i Pietruszka (pod tytułem Pietrek, chor. M. Fokin / P. Zajlich, muz. I. Strawiński, 1926) oraz tańce w opero-balecie Złoty kogucik (muz. N. Rimski-Korsakow, 1926). Przygotował wstawkę baletową do opery Król Roger (prapremiera 19 VI 1926, muz. K. Szymanowski) oraz do Sprzedanej narzeczonej (muz. B. Smetana, 1926), Dziewczyny z Zachodu (wykonał Taniec kowbojów z H. Szmolcówną, muz. G. Puccini, 1926).

11 czerwca 1925 w Operze Paryskiej odbył się festiwal muzyki polskiej z udziałem warszawskich solistów z Zajlichem na czele, prezentujących tańce polskie. Jego nowe prace choreograficzne w Teatrze Wielkim pojawiły się po kilku latach (choreografem był w międzyczasie F. Parnell) i były to m.in. tańce w operach: Noc Walpurgi z Fausta (muz. Ch. Gounod, 1927), Uprowadzenie z seraju (muz. W. A. Mozart, 1928), Samson i Dalila (muz. C. Saint-Saëns, 1928), balet autorski Święto ognia (muz. Z. Noskowski, 1930), Noc Walpurgi z opery Faust (muz. Ch. Gounod, 1930), wstawka taneczna w operze Dama pikowa (muz. P. Czajkowski, 1930), tańce w operetce Orfeusz w piekle (muz. J. Offenbach, 1930), balety: Faun i Psyche (muz. P. Rytel, 1931), Noc w Wenecji (muz. J. Strauss, 1931), Świtezianka (muz. E. Morawski, 1931), Na kwaterunku (muz. S. Moniuszko, 1931), Ognisty ptak (chor. M. Fokin / P. Zajlich, muz. I. Strawiński, 1931), wstawka taneczna w operze Księżniczka Turandot (muz. G. Puccini, 1932), tańce w operach Janek (muz. W. Żeleński, 1932) i  Hrabina (muz. S. Moniuszko, 1932).

Z okazji 100-lecia Teatru Wielkiego przygotował balet Obrazek sprzed stu lat (muz. K. M. von Weber, 1933) i Chopinianę, a także sceny taneczne w operze Quo Vadis? (muz. J. Nouguès, 1933) oraz tańce w operze Popieliny (muz. M. Kondracki, 1934). W 1934 roku wyjechał z baletem warszawskim na występy gościnne do Bukaresztu.

Przez szereg lat występował jako tancerz, celując w rolach charakterystycznych. Prócz wcześniej wymienionych ról tańczył także w Katarzynie, córce bandyty, Postoju kawalerii i Lizetcie, córce źle strzeżonej. W latach 1934–36 pełnił funkcję baletmistrza, a funkcje choreografów pełnili wtenczas Jan Ciepliński i Mieczysław Pianowski. W 1934 roku opracował choreografię do opery Jazzband, Murzyni i kobiety (muz. E. Krĕnek). Rok później podjął współpracę z Leonem Wójcikowskim przy tworzeniu repertuaru dla Polskiego Baletu Reprezentacyjnego, opracowując Wesele w Ojcowie. W 1938 roku obchodził jubileusz 40-lecia pracy artystycznej.

W latach 1918–34 pełnił funkcję dyrektora i pedagoga warszawskiej szkoły baletowej. Między innymi dzięki jego inicjatywie od roku 1920/21 w szkole oprócz przedmiotów zawodowych prowadzono także zajęcia z przedmiotów ogólnokształcących. Kładł nacisk na podnoszenie poziomu techniki tańca klasycznego i był przeciwny wprowadzaniu nowych technik tanecznych do przedmiotów nauczania. Był kontynuatorem francuskich tradycji baletowych i prowadził w szkole klasy doskonalenia.

W okresie międzywojennym współpracował jako choreograf m.in. z Teatrem Narodowym, dla którego przygotował Sąd Parysa (muz. Ch. W. Gluck, 1925), Księżniczkę żydowską W. Grubińskiego (1926) i Burzę Szekspira (1926). Wystąpił także w ekranizacji Pana Twardowskiego (1936).

Lata okupacji hitlerowskiej spędził w Warszawie. Po wojnie, w sezonach 1945/46 i 1946/47, piastował stanowisko choreografa Miejskich Teatrów Dramatycznych – Sceny Muzyczno-Operowej. Opracował wówczas choreografię do: Fausta (muz. Ch .Gounod, 1946), Chopiniany (muz. F. Chopin, 1946), Diverissement (razem z L. Wójcikowskim, 1946) i Wesela w Ojcowie (muz. K. Kurpiński, J. Damse, L. A. Lewandowski, J. Maklakiewicz, 1946), opery Halka (muz. S. Moniuszko, 1947) i opery Wesołe kumoszki z Windsoru (muz. O. Nicolai, 1947).

3 października 1947 roku odbył się  jubileusz 50-lecia jego pracy artystycznej, ale jubilat z powodu choroby był nieobecny. Zmarł kilka miesięcy później i został pochowany na warszawskim Cmentarzu Powązkowskim: kw. 74, rz. IV, m.1.

 Joanna Sibilska-Siudym