Wojciech Bogusławski

WOJCIECH BOGUSŁAWSKI (9 IV 1757 Glinno pod Poznaniem – 23 VII 1829 Warszawa), aktor i śpiewak, reżyser, dyrektor teatru, tłumacz i autor sztuk. Był synem Leopolda Bogusławskiego herbu Świnka, rejenta ziemskiego poznańskiego, pochodzącego z drobnej szlachty. Kształcił się m.in. w Krakowie, i tam, jak się zdaje na dworze Sołtyka, złapał bakcyla teatru. W latach 1775–1778 służył w wojsku w Warszawie, dochodząc od kadeta do stopnia podchorążego. Latem 1778 r. zadebiutował jako aktor, autor (adaptacji francuskiej komedii) i śpiewak: odtwarzał rolę Antka w historycznie pierwszej operze polskiej Macieja Kamieńskiego Nędza uszczęśliwiona. Zaangażowany do zespołu Aktorów Narodowych szybko stanął na jego czele. Uczestniczył w otwarciu na pl. Krasińskich nowego teatru, do którego przylgnęła nazwa Narodowego. Rozwinął dział muzyczny, grał obok sztuk polskich, polskie wodewile i opery obce w przekładach (na ogół własnych) na polski i pod protektoratem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego zajął mocną pozycję w życiu teatralnym Warszawy. Zyskał miano „polskiego Moliera”. Był przedsiębiorczym antreprenerem, jeździł z zespołem na długie występy do innych miast, jak Lwów, Poznań, Dubno, Grodno, Wilno, gdzie działał w okresie 1785–1790. Trasy jego późniejszych teatralnych wędrówek obejmowały też Kalisz, Łowicz, Białystok, Kraków, Gdańsk. Tym sposobem wywierał wpływ na rozwój teatru na całych ziemiach polskich

            W latach 1790–1794 ponownie był dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie. Wystawiony wówczas wodewil Cud czyli Krakowiacy i Górale (1794) do jego własnego, dobrego literacko tekstu uznano za „pobudkę” do Powstania Kościuszkowskiego (grywany jest po dziś dzień), a rola Bardosa przyniosła mu niebywałą popularność. Po pięciu latach prowadzenia teatru we Lwowie wrócił w 1799 r. do Warszawy i do 1814 r., mimo wielu przeciwności, utrzymał stanowisko dyrektora Teatru Narodowego. Nadal należał do zespołu i jeszcze przez pewien czas grywał w przedstawieniach. Uczył aktorstwa i przygotował podręczniki do kształcenia się w tym zawodzie (np. Mimika). Wydał dwanaście tomów Dzieł dramatycznych (przeróbki, przekłady, libretta operowe) i Dzieje Teatru Narodowego. Zawarł tam wizję przyszłości: trzech teatrów w Warszawie, w tym Teatru Opery Polskiej, z dokładnym planem architektonicznym oraz opisem potrzebnych pomieszczeń wraz z ich przeznaczeniem. Książkę tę umieszczono obok kamienia węgielnego, jaki wmurowano w 1825 r. pod budowę Teatru Wielkiego. Teatr powstał w 1833 r. zgodny z wizją Bogusławskiego.

            Jego partnerkami życiowymi były zdolne aktorki i śpiewaczki. Wszystkie je kochał. Ożenił się jednak dopiero pięć lat przed śmiercią, z panną młodą i zamożną. Jego syn, Stanisław Bogusławski, był skromnej miary aktorem, pisał i tłumaczył z francuskiego komedie. Wnuk zaś (syn Stanisława) stał się cenionym krytykiem teatralnym i operowym.

            W 1936 r. przed Teatrem Wielkim, który obmyślił, przed skrzydłem z Teatrem Narodowym, którym w jego zaraniu kierował, stanął pomnik Wojciecha Bogusławskiego. Po zniszczeniu wojennym przywrócono go trwaniu wraz z odbudowanym Teatrem.

            Postać Wojciecha Bogusławskiego i jego wyjątkowe dokonania wciąż budzą zainteresowanie, nie tylko w Polsce. Wzoruje się na nim niejeden wielki aktor i dyrektor teatru. Węgierski pisarz György Spiró napisał powieść o trudnych politycznie ostatnich lata jego życia Iksowie (1981, wyd. polskie 2013) i sztukę o nim Szalbierz (1983).