Teresa Roszkowska

TERESA  ROSZKOWSKA  (23 XI 1904 Kijów – 25 X 1992 Warszawa), scenograf. Studiowała w Warszawie w Konserwatorium (grę na fortepianie) i w Szkole Sztuk Pięknych Tadeusza Pruszkowskiego (1924-1928), a następnie (1934-1936) scenografię w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej (PIST) oraz malarstwo w Paryżu. Obrazy i projekty dekoratorskie wystawiała na ekspozycjach w różnych miastach w kraju i za granicą; w Paryżu za oprawę plastyczną baletu Baśń krakowska Palestra, prezentowanego przez Polski Balet Reprezentacyjny, zdobyła Grand Prix (1937). Współpracowała z najwybitniejszymi reżyserami międzywojnia, projektując scenografię dla teatrów Warszawy i Łodzi. Podczas okupacji brała udział w tajnym życiu teatralnym.

            Należała do najwybitniejszych scenografów, jacy współpracowali z Teatrem Wielkim, o niemożliwej do podrobienia indywidualności, ale projektowała dekoracje i kostiumy zaledwie do sześciu premier. Mawiała, że w teatrze jest gościem, że jej teatr jest malarski, a malarstwo teatralne. Uważano ją za szczególnie predestynowaną  do opery i baletu. Stosowane przez nią skróty perspektywiczne, miękko układające się draperie, ornamentacje sznurowe, lekkie, strzeliste fragmenty architektoniczne, romantyczne w wyrazie drzewa o liściach z rozpiętych na drucie tiulów – dostrzec można w każdej wykonanej dla warszawskiego Teatru scenografii. Łączyła poetyckość z realizmem. Jej kostiumy charakteryzowały postać. W balecie Romeo i Julia Prokofiewa (1954) gniewna grupa Montecchich miała ubiory w kolorze czerwieni, spokojniejszy ród Capulettich ustrojony był w odcienie zieleni. Renesansowe tło tworzyły gobelinowo malowane prospekty. W dramacie Salome Straussa (1961) scena, zgodnie z charakterem muzyki, tonęła w ciemniejszych barwach, zarysy brył wyłaniały się z granatowego nieba. W Hrabinie Moniuszki (1969) wystawionej już w nowym Teatrze, bogactwem detali w sukniach, spiętrzeniem fryzur, otwartą na przestrzeń kolumnadą salonu, Roszkowska starała się zapełnić wielką scenę.

            Jej wysoce artystyczne przedstawienia - jeszcze w „Romie” przy ul. Nowogrodzkiej - powstały we współpracy z reżyserem Aleksandrem Bardinim, przedwojennym kolegą artystki z PIST. Borys Godunow Musorgskiego (1960) dzięki skrótom w rzutach murów, cerkiewnych kopuł i drzew poszerzał przestrzeń i stał się niemal monumentalnym, a postaci, wspaniale ukostiumowane – niebywale wyraziste. Don Pasquale Donizettiego (1961) oddawał najistotniejsze cechy włoskiej buffy: umowna kurtynka nad podestem w środku uliczki, stłoczone domki miasteczka, skończona kompozycja postaci od pantofli po peruki i dosadna charakteryzacja. Straszny dwór Moniuszki (1963) też przeistoczył się w operę komiczną: w intensywnych w kształcie kostiumach grały grochy, prążki i kokardy, zmieniane malarskie horyzonty zdobiły szlacheckie symbole. Przewieszone przez obramowanie sceny pasy słuckie, także później znajdowały zastosowanie. Jej projekty scenograficzne przypominały skończone obrazy. Rysowała je pewną kreską, nadawała ciepłe barwy, wypełniała powietrzem. W ich realizacji w teatralnych pracowniach była jednak nieustępliwa.

            W późniejszych latach życia zajmowała się tylko malarstwem. O jej życiu i sztuce powstała książka Joanny Stacewicz-Podlipskiej Ja byłam wolny ptak... (Warszawa 2013).        

Odeszła nagle; została zamordowana w swym warszawskim domu na Saskiej Kępie. W pierwszą rocznicę jej śmierci w Muzeum Teatralnym otwarto wystawę Teresa Roszkowska – opera i balet.