Eugeniusz Papliński

Eugeniusz Papliński ‒ choreograf i kierownik baletu, a wcześniej solista baletu Teatru Wielkiego w Warszawie w latach 1926–34 i Polskiego Baletu Parnella (1935–36). Twórca i kierownik Polskiego Zespołu Tańca (1955–61), kierownik baletu Opery Warszawskiej (1962). Jego żoną została w 1938 roku popularna przed wojną tancerka Nieoniła Kołpikow, córka Nikandera (1909–2009), znana ze sceny i estrady jako Miła Kołpikówna.

Urodził się 18 września 1908 roku w Warszawie jako syn Władysława i Eleonory z Golusów. Od 1919 roku uczył się w warszawskiej szkole baletowej m.in. pod kierunkiem Bonifacego Śliwińskiego, Aleksandra Gillerta i Piotra Zajlicha. Dyplom uzyskał w 1928 roku, ale już jako uczeń tańczył na scenie Teatru Wielkiego, a od 1926 roku zaliczano go do grupy solistów. Występował m.in. w scenach zespołowych w operze Żydówka (muz. F. Halévy, chor. P. Zajlich, 1924) i w balecie Bajka (chor. P. Zajlich, muz. L. Rogowski, 1924). Był jednym z Myśliwych w Jeziorze łabędzim (chor. trad. / R. Grassi / P. Zajlich, muz. P. Czajkowski, 1925), jednym z Murzynów w Szeherezadzie (chor. P. Zajlich wg M. Fokina, muz. N. Rimski-Korsakow, 1925), Diabłem i Rybą (1925) oraz Szatanem (1932) w Panu Twardowskim (chor. P. Zajlich, muz. L. Różycki, 1925). Tańczył gawota w operze Andrea Chénier (muz. U. Giordano, chor. P. Zajlich, 1925), w baletach Kaprys hiszpański (chor. P. Zajlich, muz. N. Rimski-Korsakow, 1925) i Wesele na wsi (wersja Wesela w Ojcowie, chor. P. Zajlich, muz. K. Kurpiński, K. Namysłowski, L. A. Lewandowski, L. M. Rogowski, 1925), jako jeden ze Złych duchów w Nocy Walpurgi w Fauście (muz. Ch. Gounod, chor. P. Zajlich, 1925), w balecie Kaprys włoski (chor. P. Zajlich, muz. P. Czajkowski, 1925), jako Pirat w Dafnisie i Chloe (chor. P. Zajlich, muz. M. Ravel, 1926), Kuczer w Pietrku (Pietruszka, chor. P. Zajlich wg M. Fokina, muz. I. Strawiński, 1926), solista w Pieśniach miłosnych Hafiza (muz. K. Szymanowski, chor. P. Zajlich, 1926), Kupale (chor. P. Zajlich, muz. L. Rogowski, 1926), Wieszczce lalek (chor. P. Zajlich wg J. Hassreitera, muz. J. Bayer, 1927) i Tańcach wschodnich (chor. P. Zajlich wg R. Turczynowicza, muz. J. Stefani, M. Ippolitow-Iwanow, M. Bakalejnikow, 1928). Wystąpił jako Magik Fugo w Pulcinelli (chor. F. Parnell, muz. I. Strawiński wg G. B. Pergolesiego, 1929), w opero-balecie Boruta (muz. W. Maliszewski, chor. F. Parnell, 1930), w tańcu góralskim w balecie Święto ognia (chor. P. Zajlich, muz. Z. Noskowski, 1930), jako jeden z Tatarów w Tańcach połowieckich Tatarów (chor. P. Zajlich wg M. Fokina, muz. A. Borodin, 1930), w Halce (muz. S. Moniuszko, chor. F. Parnell, 1933), w balecie Na kwaterunku (chor. P. Zajlich, muz. S. Moniuszko, 1933), w mazurze i oberku w Zalotach ułańskich (chor. P. Zajlich, muz. różnych kompozytorów, 1933) oraz jako Baletmistrz Morys (czyli Maurice Pion) w Obrazku sprzed stu lat (chor. P. Zajlich, muz. K. M. von Weber, 1933).

W 1935 roku został zaangażowany do zespołu Feliksa Parnella, gdzie tańczył w jego miniaturach choreograficznych: Kapitał i praca, Krakowiak, Lajkonik zwierzyniecki, Trojak, Wesele łowickie, Zmysły i praca (muz. w aranżacjach Z. Wiehlera) oraz w Zalotach (muz. K. Szymanowski). Od 1936 roku przygotowywał własne choreografie i występował w duecie z Miłą Kołpikówną w teatrzykach rewiowych, m.in. w Alhambrze (później pod nazwą Wielka Rewia i Wielka Operetka) i Teatrze „8.15”, gdzie współkierował zespołem baletowym z Eugeniuszem Wojnarem. Uczył także tańca klasycznego w Szkole Tańca Scenicznego Tacjanny Wysockiej i współpracował z Państwowym Instytutem Sztuki Teatralnej (PIST). Z kolei w 1938 roku występował z Kołpikówną w przedstawieniach operetkowych Teatru Wielkiego we Lwowie. W okresie okupacji niemieckiej pracował m.in. w jawnych teatrach: Niebieski Motyl, Maska, Jar i Teatr Rozmaitości, gdzie tańczył m.in. w operetkach Król włóczęgów (muz. R. Friml, 1943), Rose Marie (muz. R. Friml, chor. E. Papliński, 1944) i Fra Diavolo J. Kempy (chor. E. Papliński, 1944).

W latach 1945–49 przebywał w Krakowie, gdzie opracował choreografię do spektakli: w Teatrze Starym: Odys u Feaków S. Flukowskiego (reż. J. Karbowski, 1947), Słomkowy kapelusz E. Labiche’a (reż. R. Zawistowski, 1947), Romans z wodewilu W. Krzemińskiego (reż. W. Krzemiński, 1948), w Teatrze im. J. Słowackiego Maskaradę J. Iwaszkiewicza (reż. K. Frycz, 1949) i Mazepę J. Słowackiego (reż. J. Karbowski, 1949), a w Teatrze Młodego Widza Starej baśni według J. I. Kraszewskiego (reż. M. Biliżanka, 1949). Równolegle w latach 1947-48 występował w duecie z Miłą Kołpikówną w objazdach zespołu pod nazwą Artystyczny Zespół Koncertowy Eugeniusza Paplińskiego. W sezonie 1949/50 był solistą baletu i choreografem w Operze Poznańskiej. Opracował tam sceny baletowe w operach: Traviata (muz. G. Verdi, 1949), Opowieści Hoffmanna (muz. J. Offenbach, 1949), Halka (muz. S. Moniuszko, 1950), Borys Godunow (muz. M. Musorgski, 1950) oraz balety: Paw i dziewczyna (wystąpił w roli Pawia, muz. L. Różycki, 1950), Karnawał (wystąpił w roli Poety, muz. R. Schumann, 1950) i Noc Walpurgi (wystąpił w roli Młodzieńca, muz. Ch. Gounod, 1950). W latach 1950–54 pełnił funkcję kierownika baletu, choreografa i pedagoga w Zespole Pieśni i Tańca „Mazowsze”, gdzie przygotował m.in. choreografię Oberka opoczyńskiego, który utrzymywał się przez wiele lat w repertuarze zespołu. Był też choreografem tańców w operze Halka (muz. S. Moniuszko, reż. L. Schiller, 1953) na scenie Opery Warszawskiej. W 1954 współpracował z Zespołem Pieśni i Tańca Wojska Polskiego w Warszawie, dla którego opracował Poloneza kontuszowego (muz. B. Konowalski).

W latach 1955–61 kierował zorganizowanym przez siebie zespołem pn. Polski Zespół Tańca, dla którego przygotował jako choreograf szereg miniatur tanecznych opartych na scenicznych adaptacjach polskich tańców narodowych i stylizacji folkloru miejskiego, do których muzykę tworzyli polscy kompozytorzy. Zespół prezentował takie scenki choreograficzne, jak: Rynek staromiejski, Rapsod warszawski, Krakowiak-Lajkonik, Podhale i inne, oparte na folklorze muzycznym (najczęściej w opr. muz. M. Krzyńskiego). Ponadto miał w repertuarze w jego choreografii m.in.: Tryptyk lubelski (muz. P. Perkowski), Niedzielę nad Wisłą (muz. S. Kisielewski), Walc romantyczny i Pod zielonym jaworem (oba muz. T. Baird), Trzy mazurki (chor. wspólnie z W. Grucą, muz. F. Chopin), Wieczorek z tańcami (muz. T. Kiesewetter), Wesele krakowskie (muz. K. Kurpiński), Kwiat paproci (muz. T. Szeligowski), Świteziankę (muz. S. Moniuszko), Balladynę (muz. P. Perkowski), Cagliostra w Warszawie (chor. wspólnie z W. Grucą, muz. L. Różycki) i Apolla i dziewczynę (muz. L. Różycki). Do wszystkich tych miniatur choreograficznych scenografię projektował Jan Marcin Szancer. Po rozwiązaniu Polskiego Zespołu Tańca, został zaangażowany wraz z częścią artystów do Opery Warszawskiej, gdzie przez kilka miesięcy 1962 roku był kierownikiem i choreografem baletu, wystawiając tam balet Wierchy (muz. A. Malawski, 1962). Opracował też choreografię do filmów dokumentalnych: Mazowsze (1951), Zbójnicki (1956) i Oberek opoczyński, a także do filmu fabularnego Żona dla Australijczyka (reż. S. Bareja, 1963).

Współpracował również jako choreograf z teatrami muzycznymi i dramatycznymi, takimi jak: Operetka Warszawska, gdzie zrealizował sceny baletowe w przedstawieniach: Can-can C. Portera (1961), Student żebrak K. Millöckera (1961), Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale W. Bogusławskiego (1966) i Baron cygański J. Straussa II (1966); z Miejskim Teatrem Muzycznym – Operą i Operetką w Krakowie: Życie paryskie J. Offenbacha (1962), Hagith K. Szymanowskiego (1964), Harnasie K. Szymanowskiego (1964); z Operą Wrocławską: Harnasie (muz. K. Szymanowski, 1969) i Wesele w Ojcowie (muz. K. Kurpiński, 1969); z Teatrem Wielkim w Łodzi: Córka źle strzeżona (muz. F. Hérold, 1973, którą powtórzył później w Teatrze Muzycznym w Szczecinie, 1976); z Teatrem Muzycznym w Łodzi: Carewicz F. Lehára (1977); z Teatrem im. S. Jaracza w Olsztynie i Elblągu: Nagi król E. Szwarca (1963), Królowa przedmieścia K. Krumłowskiego (1964) i Śmierć na gruszy W. Wandurskiego (1965); z Teatrem Dramatycznym im. A. Węgierki w Białymstoku: Złodziejka z Londynu G. Neveaux (1965); z Teatrem Polskim w Poznaniu: Niech no tylko zakwitną jabłonie (1965) oraz z Teatrem Ziemi Mazowieckiej: Damy i huzary A. Fredry (1972). Także na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie wystawił w tamtych latach balet Harnasie (muz. K. Szymanowski, 1966) oraz przygotował tańce w przedstawieniach operowych Halki (muz. S. Moniuszko, reż. B. Dąbrowski, 1965) i Eugeniusza Oniegina (muz. P. Czajkowski, 1967).

Pracował też za granicą. Realizował tańce w inscenizacjach Halki Moniuszki: w Pradze (Národní Divadlo, reż. L. Schiller, 1951), Budapeszcie (Állami Orerház, reż. K. Nádasdy, 1952), Helsinkach (Suomalainen Ooppera, reż. L. Schiller, 1952), Berlinie (Deutsche Staatsoper, reż. L. Schiller, 1952), Dreźnie (Staatsoper, reż. E. Geiger, 1958) i Wiedniu (Volksoper, reż. A. Bardini, 1965). W jego choreografii wystawiono również balet Harnasie Szymanowskiego na scenie Komische Oper w Berlinie (1957). Zapraszany był do jury międzynarodowych konkursów baletowych w Moskwie (1958) i Vercelli (1961).

W 1951 roku otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia (zespołową) dla twórców zespołu „Mazowsze” za wybitne osiągnięcia twórcze w dziedzinie polskiego tańca ludowego i polskiej pieśni ludowej oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 31 maja 1978 roku w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Prawosławnym na Woli: kw. 48-1-15.

Joanna Sibilska-Siudym