Prapremierę tej pierwszej opery powstałej w Polsce Ludowej daje Wrocław (1951). Autorzy otrzymują nagrody, następują kolejne realizacje (Poznań, Drezno). Dzieło odpowiada na ideologiczne zapotrzebowanie lat stalinizmu. Ukazując konflikt biedoty (żacy, ubożsi mieszczanie, rybałci) z władzą (burmistrz, król z dworem), stanowi modelowy obraz marksistowskiej walki klas, ale u jego źródeł leży zdarzenie prawdziwe: bunt krakowskich żaków w 1549 roku za panowania Zygmunta Augusta. Libretto ma znaczne walory literackie. Sceny na rynku krakowskim, w dawnej winiarni, na Wawelu możliwości widowiskowe dają ogromne – i warszawska inscenizacja, barwna i roztańczona, je wykorzystuje. Piękne są chóry: prosta pieśń żaków Gregorianki, gregorianki zapada w pamięć, w wielogłosowej, lirycznej Powędrujem drogą operowy zespół wspomaga męski chór "Harfa". Partiom solowym jednakże brak śpiewności, i choć czołowym artystom Teatru Wielkiego trudno odmówić wykonawczych starań, przedstawienie nie utrzymuje się w repertuarze.

autor: Małgorzata Komorowska