Antoni Wicherek

Antoni Wicherek, dyrygent, dyrektor Teatru Wielkiego. Od 1949 r. grał w orkiestrze Opery Wrocławskiej, a w latach 1950–1957 był tam asystentem dyrygenta. Jednocześnie studiował prawo na Uniwersytecie Wrocławskim (ukończył je w 1952 r.) i dyrygenturę w tamtejszej uczelni muzycznej (1951–1954) u Kazimierza Wiłkomirskiego i Adama Kopycińskiego. W Operze Wrocławskiej zadebiutował w 1954 r., prowadząc spektakl Złotego kogucika Rimskiego-Korsakowa. Doskonalił umiejętności w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej u Waleriana Bierdiajewa (1955–1956) i w Conservatorio Benedetto Marcello w Wenecji (1960). W latach 1957–1962 był dyrygentem w Operze Poznańskiej. W 1962 r. dyrektor Bohdan Wodiczko zaangażował go do Opery Warszawskiej na stanowisko dyrygenta-asystenta i powierzał mu stopniowo spektakle oper z grupy „żelaznego” repertuaru, jak Aida i Trubadur Verdiego, balety Jezioro łabędzie Czajkowskiego oraz Romeo i Julia Prokofiewa, a nawet przygotowany wcześniej przez niego Straszny dwór Moniuszki.

Po otwarciu Teatru Wielkiego zadyrygował przeniesionym z Romy na wielką scenę Królem Edypem Strawińskiego (1965). Prowadził wyłonioną spośród instrumentalistów Orkiestrę Kameralną Teatru Wielkiego, dyrygował rozmaitymi spektaklami, występował w różnych miastach na koncertach z udziałem solistów Teatru. W 1968 r. awansował na stanowisko dyrygenta i przygotował swą pierwszą samodzielną realizację: polską premierę baletu Spartakus Chaczaturiana (1968) – która odbyła się przy obecności przybyłego do Warszawy kompozytora. Za dyrekcji Jana Krenza sprawował kierownictwo muzyczne nowej premiery Trubadura (1970) i współczesnej opery Konsul Menottiego (1971; także w obecności kompozytora) oraz baletu Pan Twardowski Różyckiego (1973); asystował przy wystawieniu Hrabiny Moniuszki (1969) i Elektry Straussa (1971). Był inicjatorem interesującego baletowo-operowego repertuaru Sceny Młynarskiego. Przygotował tam premiery małych form scenicznych, jak Livietta i Tracollo Pergolesiego, Il Maestro di Capella Cimarosy (opisu Bernarda Ładysza), Historii żołnierza Strawińskiego, a także opery Witolda Rudzińskiego Odprawa posłów greckich.

W 1972 r. został zastępcą kierownika artystycznego (czyli Jana Krenza), a po jego odejściu, w wrześniu 1973 r. objął kierownictwo Teatru Wielkiego (przy dyrektorze naczelnym Zdzisławie Śliwińskim) i sprawował je osiem lat: w 1979 r. jako p.o. dyrektora, a w okresie 1 stycznia 1980 – 30 kwietnia 1981 jako dyrektor naczelny. Dyrygentem pozostał w Teatrze do 31 sierpnia 1981 r. Kadencję swą otworzył premierą Tannhäusera Wagnera (1974), a wysoki muzycznie poziom wykonania pasował go na czołowego polskiego „wagnerzystę”; jako wykładowca w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej jeździł ze studencką orkiestrą do Bayreuth, na międzynarodowe Festiwalowe Spotkania Młodzieży muzycznej (Jugendfestspieltreffen). Po nawiązaniu kontaktów z Operą Królewską w Sztokholmie, w styczniu 1978 r. sprowadził stamtąd do Warszawy całą tetralogię Pierścień Nibelunga Wagnera (cztery przedstawienia); pierwsza w dziejach stołecznej opery prezentacja dzieła była sensacją. Znakomicie też wypadła wagnerowska premiera Holendra tułacza (1981), którą Wicherek zwieńczył swą dyrekcję.

Równie gorący stosunek, jak do Wagnera, żywił do twórczości Stanisława Moniuszki i w ogóle kompozytorów polskich. Sprawował kierownictwo muzyczne Halki (1975), dając możliwość reżyserskiego debiutu w Teatrze wielkiej śpiewaczce, niegdysiejszej Halce w inscenizacji Leona Schillera, Marii Fołtyn, z którą później łączyła go wieloletnia współpraca. Przygotował prapremiery Chłopów wg Reymonta Witolda Rudzińskiego (1974) i Awantury w Recco Macieja Małeckiego z tekstem Wojciecha Młynarskiego (1979), a także premierę Parii Moniuszki (1980). Zadecydował o wystawieniu opero-baletu Blocha Bardzo śpiąca królewna (1974; prapremiera), Diabłów z Loudun Pendereckiego (1975; premiera polska), scenicznej wersji Pasji wg św. Łukasza Pendereckiego (1979; autorski spektakl scenografa Andrzeja Kreutz Majewskiego), Trojanek Joanny Bruzdowicz (1979; premiera polska). W owej dekadzie pracowali dla Teatru Wielkiego zagraniczni artyści, występowali sławni soliści. Falstaffa Verdiego (1975), niewystawianego dotąd nigdy w Warszawie, reżyserowała Regina Resnik ze Stanów Zjednoczonych. Śpiewała też partię Pani Quickly, a jako Falstaff partnerował jej sir Geraint Evans z Wielkiej Brytanii. Katarzynę Izmajłową Szostakowicza (1976), pod batutą Wicherka, zrealizowali najwybitniejsi naonczas artyści teatru ZSRR: Lew Michajłow (inscenizacja i reżyseria), Walery Lewental (scenografia) i Marina Sokołowa (kostiumy); ci sami nadali potem kształt sceniczny Damie pikowej Czajkowskiego (1980).

By przygotować wieczór baletowy do muzyki Berlioza, Aurica i Lalo, pod kierownictwem muzycznym Wicherka (1978), przyjechał jako choreograf legendarny Serge Lifar. Tannhäusera zrealizowali artyści z Austrii i Szwajcarii, Bal maskowy Verdiego (1977) reżyser szwedzki (wystawiono też w 1975 r. balety słynnej Szwedki Birgit Cullberg), Edypa Enescu (1978) artyści z Rumunii, a Uprowadzenie z seraju Mozarta (1978) i Holendra tułacza – z NRD. Do przygotowania Cyganerii Pucciniego (1980) zaproszony został gruziński dyrygent Dżansug Kachidze i znany już w Teatrze reżyser, Czech, Ladislav Štros. Jedyne występy w Warszawie dali światowej klasy śpiewacy: Nikolai Giaurov (1974) i Birgit Nilsson (1975), a także Polka Teresa Żylis-Gara (1976) oraz gwiazda włoskiego baletu Carla Fracci (1976). Zespoły Teatru Wielkiego wystąpiły pod dyrekcją swego dyrektora na Międzynarodowym Festiwalu Operowym w Madrycie i w Lizbonie (1976) oraz w Sztokholmie (1978) – wszędzie z Halką. Mniejsza grupa z repertuarem kameralnym odwiedziła Wilno i Leningrad (1977), dając m.in. pierwsze w Rosji wykonanie Historii żołnierza Strawińskiego.

Przy szefie-dyrygencie Antonim Wicherku przygotowywali premiery i prowadzili spektakle inni polscy dyrygenci: Mieczysław Nowakowski, Kazimierz Kord, Józef Wiłkomirski, Jacek Kaspszyk (Don Giovanni, 1976), Andrzej Straszyński, Bogusław Madey. Scena Młynarskiego była miejscem dla repertuarowych rarytasów, jak Świat na księżycu Haydna (1973), Kukiełki mistrza Piotra de Falli i Muzyka prym wiedzie, słowo sekunduje Salieriego (1976), Narcisso Domenica Scarlattiego (1978) i Kopciuszek Rossiniego (1980). Sam Wicherek przygotował jeszcze z myślą o widowni dziecięcej Jasia i Małgosię Humperdincka (1980). Niekonwencjonalny w znacznej części repertuar jego kadencji uzupełniały premiery Rigoletta Verdiego (1977) oraz rzadko w Polsce grywana Rycerskość wieśniacza Mascagniego z Pajacami Leoncavalla (1977). W tym też czasie przygotował premiery polskie w Łodzi, Gdańsku, Ankarze i Bukareszcie.

Krytyka bywała mu nieprzychylna, narastające niepokoje społeczne znajdowały odbicie w Teatrze, jako że Antoni Wicherek był nie tylko działaczem społecznym (wiceprezesem Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego im. Stanisława Moniuszki), lecz także partyjnym: przez trzy kadencje pełnił funkcję sekretarza Podstawowej Organizacji Partyjnej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) przy Teatrze Wielkim. Po opuszczeniu Teatru, w sezonie 1981/82, kierował zespołem opery i filharmonii w Kairze, dyrygował koncertami w Szwajcarii i w Niemczech, wystawiał opery w Łodzi i Wiesbaden. W latach 1984–1990 był dyrektorem muzycznym i artystycznym w Oberhausen, wśród trzynastu tamtejszych jego premier znajdowała się Halka (w języku niemieckim). W latach 1991–1994 sprawował dyrekcję Teatru Wielkiego w Łodzi i wystawił tam polską premierę opery Ubu Rex Pendereckiego (1993). Realizował też premiery w Operze Śląskiej (z tym zespołem prezentował Halkę w 1988 r. w Nowym Jorku i Montrealu), we Wrocławiu, Bydgoszczy i Odessie. W warszawskim Teatrze Wielkim świetnie przygotował Parsifala Wagnera (1993), zrealizował też premiery Mazepy Czajkowskiego (1996) i Widm Moniuszki (1996). Nie zaprzestał działalności społecznej: w latach 2002–2012 był prezesem Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków (SPAM).

20 listopada 2004 r. obchodził w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej jubileusz 50-lecia pracy artystycznej, prowadząc spektakl Halki. 4 stycznia 2008 r. również w Teatrze Wielkim dyrygował galowym przedstawieniem Halki z okazji 150. rocznicy warszawskiej prapremiery z udziałem artystów wszystkich scen operowych Polski. Przygotowana przez niego w 1995 r. Halka zaowocowała nagraniem opery w 1998 r. na CD oraz DVD. Zarejestrował również na płytach inne utwory polskie: Różyckiego balet Pan Twardowski oraz operę Eros i Psyche, a także operę Witolda Rudzińskiego Odprawa posłów greckich.

Jego żoną jest wybitna śpiewaczka o międzynarodowej renomie, solistka Teatru Wielkiego, sopran Hanna Lisowska.